Historia Historyi...
Dziś na ulicach Warszawy widnieją afisze Historyi o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim w Teatrze Dramatycznym. Cofnijmy się o jedną trzecią wieku do premiery Dialogu Częstochowskiego - tak bowiem brzmi potoczna nazwa tego misterium wielkanocnego - która odbyła się w Teatrze Narodowym 7 kwietnia 1962 roku. Utwór ten opracował dramaturgicznie i wyreżyserował Kazimierz Dejmek. Do końca 1962 roku odbyło się 57 przedstawień, które obejrzało 40 tysięcy widzów. Historyja... była do 1968 w żelaznym repertuarze Teatru Narodowego.
Reperkusja po premierze była zaskakująca; w całej prasie warszawskiej, a potem terenowej ukazało się prawie czterdzieści recenzji. M.in. Jana Dobraczyńskiego Widowisko o Zmartwychwstaniu, Cata-Mackiewicza Wdzięk i wulgarność - obie w Słowie Powszechnym, Jana Kotta w Przeglądzie Kulturalnym pt. Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Teatru Narodowego, a w New York Timesie Howard Taubman napisał: Warsów dispute. Miracle Play Drawing Divergent Views. Streszczenie recenzji Taubmana pt. Czarujące przedstawienie przedrukowało Życie Warszawy. Dziś Historyja... Mikołaja z Wilkowiecka, przywrócona polskiej scenie, trwa wśród pozycji stałego narodowego repertuaru, zyskując także nowych inscenizatorów. Wówczas jednak, w 1962, jedynym pismem, które milczało na temat tego odkrycia, był Tygodnik Powszechny, a w kościołach, jak np. w kruchcie kościoła oo. Jezuitów przy ulicy Rakowieckiej, wywieszano obwieszczenia, które obok publikujemy jako przyczynek do archiwum polskiego teatru.
Ostrzeżenie
Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim wystawiona przez Teatr Narodowy okazała się nowym dowodem bardzo agresywnej, zuchwałej i plugawej akcji antyreligijnej. Treść widowiska niewiele ma wspólnego z oryginałem i jego autorem. Jak wynika z wyjaśnień inscenizatora podanych w programie: z tekstu oryginału usunięto wiele scen oraz cytaty z Ewangelii. Usunięto postać Marii Panny, wprowadzono postać Ewy. Teksty te w przeważającej większości są "montażem" zdań różnych autorów dawnych i tekstów anonimowych w nowym, a przystosowanym do potrzeb widowiska układzie treściowym.
Trzeba dodać do tego, że wszystko to zostało dokonane z widoczną premedytacją, celowo, [by] pod pozorem rzekomo postępowej i urzekającej prymitywnej postaci przez odpowiednio nowoczesną redakcję, inscenizację, interpretację i reżyserię ośmieszyć i wykpić odwieczne tradycyjne wierzenia chrześcijańskie. W Historyi zostały w ten sposób ohydnie znieważone i publicznie wyśmiane Najświętsza Panna, Jezus Chrystus, świetne i czcigodne postacie Starego i Nowego Testamentu, jak również zasadnicze prawdy wiary chrześcijańskiej (Bóstwo Chrystusowe, Zmartwychwstanie, Sakramenta). Nadto dobrane teksty, wyrażenia, zachowanie się aktorów stwarzają najwulgarniejsze insynuacje pod adresem Towarzyszących Chrystusowi niewiast.
Intermedia, bardzo niewybredne krotochwile, swym charakterem [...] trywialnym potęgują kpinę z tematu Historyi. Dziecięca schola cantorum radosnymi i dziękczynnymi pieniami wielkanocnymi stwarza szokujący i złośliwie wymowny kontrast wobec parodii rozgrywającej się na scenie.
Dla zaskoczonego, podstępnie zwabionego fałszywą reklamą widza - człowieka wierzącego Historyja jest wstrząsem, który jeszcze raz uprzytamnia, na jaki poziom stacza się kultura moralna ludzi odpowiedzialnych za podobne widowiska.
Historyja jako inscenizacja w interpretacji Teatru Narodowego znieważająca publicznie największe świętości wiary chrześcijańskiej nie jest do przyjęcia.
To widowisko bez nas.
Ocena przedstawienia Historyi o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim w Teatrze Narodowym wywieszona 18 kwietnia 1962 w kruchcie kościoła oo. Jezuitów przy ul. Rakowieckiej.
