"Umarła klasa w Australii"
Teatr "Cricot 2 na przełomie lutego i marca br. gościł w Australii. Wziął udział w Festiwalu Sztuk w Adelaide oraz wystąpił w Opera House Sydney. Umarła klasa wzbudziła zainteresowanie i stała się wydarzeniem artystycznym Festiwalu. Z perspektywy zmaterializowanej kultury Australii, określanej jako "paradise things", przedstawienie "Umarłej klasy" było wstrząsem, ukazało tamtejszej publiczności inny sposób myślenia o świecie..
Główne dzienniki australijskie zamieściły recenzje, w których obok opisu spektaklu znalazły się próby interpretacji oraz umiejscowienia teatralnych dokonań Kantora wśród kierunków, prądów i tendencji współczesnej sztuki awangardowej.
Sztuka i kultura kontynentu australijskiego ograniczone są czasem teraźniejszym. Nowość i egzotyczność spektaklu "Cricot 2" dla widzów australijskich polegała więc, jak można sądzić, na ukazaniu kondycji współczesnego człowieka w perspektywie przeszłości i w kontekście takich pojęć ostatecznych jak życie i śmierć.
"Umarła klasa" stała się obrazem odległego, starego, zgoła innego świata, symbolem czasu, nacechowanego odmiennością teraźniejszości zapatrzonej w przeszłość. Toteż spektakl odczytany został jako metafora śmierci, ukazująca historię Europy umarłą, tkwiącą korzeniami w przeszłości - jako symbol umierającego już świata kultury starego kontynentu. "Spektakl polskiej grupy Cricot 2 jest ostatnim pełnym szacunku ukłonem, składanym umierającej kulturze Europy" - napisał Leonard Radic w artykule "Nie dość fanfar dla Umarłej klasy" zamieszczonym w The Age.
Ale nie tylko. Apokaliptyczna wizja "Umarłej klasy" w pojęciu krytyki australijskiej jest także, a może przede wszystkim, wizją Polski jako kraju, którego historia, sztuka i literatura napiętnowane są cierpieniem i śmiercią. W oczach większości Australijczyków życie współczesnej Polski, jej kultura i teraźniejszość są determinowane przeżyciami związanymi z II wojną światową, która jako wielkie zbiorowe doświadczenie całego społeczeństwa - stała się nieodłącznym elementem narodowej świadomości Polaków, także najmłodszego pokolenia.
Martwe, woskowe twarze dzieci, sterta manekinów jak sterta ludzkich zwłok, poplątane, sterczące bezładnie ręce i nogi, nieruchomość zastygłych niebieskich oczu - budziły skojarzenia z Oświęcimiem i warszawskim Gettem. Tylko w kraju tak bardzo doświadczonym przez historię, w kraju, który był tyglem intelektualnym a zarazem krwawą areną dziejów Europy wschodniej mogła narodzić się "Umarła klasa" stwierdził Peter Ward na łamach "The Australian".
Kolejny aspekt, wskazujący na rodzaj przyjęcia spektaklu Kantora przez publiczność i krytykę australijską, można określić jako zafascynowanie formą. Przedstawienie "Cricot 2" było propozycją artystyczną posługującą się poetyką i stylistyką obcą tamtejszej kulturze. Konsekwencją tego stało się gorączkowe poszukiwanie jego proweniencji oraz próby umiejscowienia spektaklu na tle określonych kierunków i pojęć. "Umarła klasa nie jest sztuką ani teatrem w tradycyjnym rozumieniu tego słowa, lecz jest zbiorem stale zmieniających się wyobrażeń prezentowanych przez członków zespołu. Widać w tym wyraźną inspirację surrealizmu." (The Arts). "Spektakl ten określić trzeba jako apokaliptyczny taniec śmierci" (The Bulletin). "W przedstawieniu Kantora jedyne, co poddaje się opisowi, to surrealizm i rytuał, przemieszane z podskórnym nurtem okrutnej komedii."
W próbach tych odwoływano się więc bądź do awangardowych kierunków artystycznych, bądź też uważanych za awangardowe w przeszłości - jak surrealizm, psychologiczny happening, "zimny egzystencjalizm", do ogólnych pojęć kulturowych jak mit, archetyp, Apokalipsa, rytuał oraz (czasami zupełnie przypadkowo) do znanych nazwisk w europejskiej kulturze, np. do teatralnych koncepcji Brechta, czy - zgoła nieoczekiwanie - do powieści Dickensa.
Znaczący i charakterystyczny dla tej recepcji jest fakt, że we wszystkich recenzjach brak uniwersalnej perspektywy humanistycznej, dzięki której "Umarła klasa" staje się wypowiedzią o współczesnym świecie i parabolą losu człowieka zawieszonego między życiem a śmiercią.
