Artykuły

Wrocławskie Biuro Literackie wydało właśnie pierwszy tom "Dzieł zebranych" Tymoteusza Karpowicza. Był wybitnym poetą, twórcą tzw. poezji lingwistycznej, eksperymentatorem, dramaturgiem, tłumaczem.

Bawił się słowami i ich znaczeniami. Kiedy Tymoteusz Karpowicz wyjechał z Polski do Stanów Zjednoczonych w 1973 roku, straciliśmy świetnego poetę. Do Wrocławia wrócił ponad dziesięć lat temu, jako laureat Nagrody "Odry" za wybitny tom "Słoje zadrzewne", opublikowany przez Wydawnictwo Dolnośląskie w 1999 roku.

Tymoteusz Karpowicz miał litewskie korzenie, urodził się w 1921 roku we wsi Zielona koło Wilna, w niezamożnej rodzinie.

W czasie wojny był członkiem Armii Krajowej. Debiutował w 1941 roku dwoma wierszami w "Prawdzie Wileńskiej".

Po wojnie trafił do Szczecina, do Wrocławia przyjechał w 1950 roku. Mieszkał na Krzykach, pracował na polonistyce i w literackich pismach: "Nowych Sygnałach" i "Poezji". W "Odrze" prowadził dział poezji. Nie był politycznie poprawny, a jego żona Maria, nauczycielka, mówiła uczniom o Katyniu, co nie mogło się dobrze skończyć. Słynął z wielkiej uprzejmości dla kolegów. Jak mistrza słuchał go Janusz Styczeń, pomagał Rafałowi Wojaczkowi, którego talent odkrył w 1965 roku.

Pisał własne wiersze, pisał też dramaty, wystawiane na scenie przy ul. Rzeźniczej. Teatr Współczesny na przełomie lat 50. i 60. zeszłego wieku nazywany był nawet "domem Karpowicza". W 1958 roku Jerzy Jarocki wystawił jego "Wracamy późno do domu". Andrzej Witkowski, dyrektor teatru, reżyserował sztuki: "Wszędzie są studnie", "Dziwny pasażer", "Zielone rękawice", "Przerwa w podróży", "Charon od świtu do świtu". Dziś żaden teatr we Wrocławiu nie wraca do jego dramatów.

- Warto przywrócić teatrowi jego sztuki - uważa Bogusław Kierc, poeta, aktor i reżyser. - To, co jest wciąż nierozpoznane, mogliby pokazać reżyserzy: Anna Augustynowicz czy Piotr Cieplak - dodaje.

Bogusław Kierc poznał Karpowicza 44 lata temu. Ceni jego twórczość, a fascynacja słowem zamieniła się w bliskie wzajemne zrozumienie. Zawsze mieli wiele wspólnego do obgadania.

Karpowicz tłumaczył też literaturę serbską, niemiecką i rosyjską. Jego żona Maria, którą bardzo kochał, była nauczycielką. Tymoteusz Karpowicz projektował dla niej ubrania. Bardzo dbał o swój amerykański dom i ogród. Sam robił niezwykłe meble, stojące do siebie pod wieloma kątami. Kochał ptaki, robił pyszne wino. W 1978 roku objął stanowisko profesora na University of Illinois w Chicago, w Stanach zorganizował konferencję poświęconą swojemu mistrzowi Julianowi Przybosiowi.

W poezji Karpowicza najważniejsza była metafora, ten moment, kiedy nowa, zaskakująca rzeczywistość powstaje z użycia znanych powszechnie znaczeń. Oddalił słowo od jego pierwotnego znaczenia, używając np. sformułowań "kamienna muzyka", "trudny las". Słynne, legendarne fiszki, którymi wypełniony był jego dom, są efektem jego pasji zapisywania wszystkiego.

- Łączył niezwykłość człowieka z niezwykłością tworzonej przez siebie poezji - uważa Bogusław Kierc. Po latach odkrywa nowe cechy dawnego przyjaciela. - Wszyscy dostrzegają jego upór w dążeniu do celu. Dodam, że dziś widzę niezłomność w romantycznych kategoriach - opowiada.

Bogusław Kierc dodaje, że autor "Słojów zadrzewnych" nie przypadkiem tak zatytułował ten znakomity tom. - Szukał tego, co jest niewidoczne gołym okiem, jak zadrzewne słoje- mówi.

Tymoteusz Karpowicz umarł w amerykańskim Oak Park w 2005 roku. Został pochowany wraz z żoną na wrocławskim cmentarzu Osobowickim. Wrocław kupił archiwum Karpowicza. Są w nim rękopisy, domowe pamiątki, dokumenty i legendarne fiszki. Archiwum poety zajmuje się Jan Stolarczyk, teraz także redaktor "Dzieł zebranych". Wszystkie "Dzieła zebrane" Tymoteusza Karpowicza mają zostać opublikowane do 2015 roku.