Artysta wszechstronny
W scenografiach JERZEGO MOSKALA myślenie inscenizacyjne zawsze wpływało na sposób kreowania przestrzeni. Odrzucał dekoracyjność i zdobnictwo, skupiając się na metaforze - sylwetka katowickiego artysty plastyka, scenografa i scenarzysty.
Urodził się 8 czerwca 1930 r. w Drohobyczu. Ze Śląskiem związany jest od roku 1945. Przez trzy lata mieszkał w Gliwicach, następnie w Katowicach. Tu, w roku 1954 uzyskał dyplom Wydziału Grafiki krakowskiej Akademii Sztuk Plastycznych.
Jako scenograf i inscenizator debiutował "Igraszkami z satyrem" na scenie katowickiego Teatru Satyry w roku 1957. Wtedy też zafascynowało go nowe medium - telewizja, a zwłaszcza kształtująca się dopiero nowa forma widowiska teatralnego, emitowanego ze studia "na żywo", dającego szerokie możliwo-ści stosowania środków plastyczno- technicznych, tricków i animacji filmowych. Z telewizją współpracował od chwili jej powstania, przez pierwsze trzy lata (1957 - 60) pełnił funkcję naczelnego scenografa katowickiego Ośrodka.
Uprawiał na przemian grafikę prasową, książkową i collage, malarstwo, rzeźbę, scenografię teatralną, telewizyjną i filmową, plakat teatralny. Pełnił funkcję redaktora graficznego katowickich "Przemian" i "Poglądów, gdzie w ciągu 23 lat ukazało się przeszło 300 collages oraz 200 ilustracji i portretów je-go autorstwa.
Od roku 1969 koncentrował się na teatrze. Zaprojektował ponad 130 sceno-grafii teatralnych, telewizyjnych, operowych i filmowych. Współpracował m.in. z Lidią Zamkow, Kazimierzem Kutzem, Bohdanem Hussakowskim, Józefem Parą, Jerzym Zegalskim, Piotrem Paradowskim, Józefem Wyszomirskim, Janem Skotnickim, głównie w teatrach Śląska i Katowic, Łodzi i Zielonej Góry.
Scenografię - obok plakatu - traktuje jako jedną z form refleksji i sposób wyrażania artystycznego stosunku do otaczającej go rzeczywistości Różnorod-ność uprawianych dyscyplin plastycznych pozwalała mu na niezależność i swobodny wybór pozycji repertuarowych. Sięgał po dramaty pisane w odległych nieraz konwencjach: od Plauta, poprzez Szekspira, Bułhakowa do Becket-ta, a w dramaturgii polskiej - od Kochanowskiego, Słowackiego, po Witkacego i Mrożka. Bardzo istotne miejsce zajmuje polski dramat romantyczny i jego wolnościowa symbolika.
Artystycznie ważką była współpraca z Lidią Zamkow - początkowo w katowickim ośrodku telewizyjnym, gdzie powstały istotne i odnotowane w prasie widowiska, takie jak "Sonata Kreutzerowska" czy " Pamiętnik z Powstania Warszawskiego", a zwłaszcza "Zmartwychwstanie"(1969) i "Sławna historia o Troilusie i Kresydzie" (1970) oraz "Anna Karenina" (1976) - zrealizowane w Teatrze Śląskim i "Lot nad kukułczym gniazdem" K. Kessey'a w Teatrze Powszechnym w Łodzi (1979). Współpraca ta była jednym z rzadkich dowodów twórczego współdziałania dwóch talentów inscenizatorskich - reżysera i scenografa.
W scenografiach Jerzego Moskala myślenie inscenizacyjne zawsze wpływało na sposób kreowania przestrzeni. Odrzucał dekoracyjność i zdobnictwo, skupiając się na metaforze. Pusta przestrzeń, konstruująca się i przeobrażająca na oczach widza przy użyciu wielofunkcyjnych obiektów i elementów przestrzennych, stała się typową i najbardziej ulubioną formą budowania scenicznego świata. Zaskakujące scenografie tworzy artysta na scenach ubogich w maszynerię teatralną, umożliwiających zatarcie granicy między sceną i widownią. Projektuje dookolne rozwiązania inscenizacyjne, często konstruuje nietypowe, mo-bilne dekoracje, jak np. w inscenizacjach plastycznych, zrealizowanych na zielonogórskiej scenie kameralnej - w "Królu IV" Grochowiaka (1976) , "Wariacie i zakonnicy" Witkacego(1979) i "Warszawiance" Wyspiańskiego(1978), gdzie poprzez nieustanny ruch elementów scenograficznych zmienia na oczach widza miejsca akcji i buduje kolejne, sytuując je - bodaj po raz pierwszy, w myśl idei teatru ogromnego - nie w salonie, a w przestrzeni otwartej. Odsłonięta prze-strzeń, spieczony słońcem teren, z którego powstają i w który wtapiają się na powrót namioty obozu trojańskiego w "Troilusie i Kresydzie" Szekspira (T. Śląski, 1970), wielofunkcyjny bruk w "Róży" Żeromskiego (T. Zagłębia 1975)), gigantyczny talerz-amfiteatr, w którym dzieje się akcja "Szewców" Witkacego (T. Polski w Bielsku,1971), stały się nie wpisanymi w tekst literacki dramatis personae. Podobną funkcję pełnił kurhan narodowych symbolów w "Nocy Listopadowej" Wyspiańskiego ( T. Śląski, 1981). Wielopoziomowa, symultaniczna zabudowa sceny, animująca światłem poszczególne miejsca akcji w "Na dnie" Gorkiego (Teatr Zagłębia,) czy "Zapachu dojrzałej pigwy" (Teatr Śląski,) stanowi również jeden z wyróżników warsztatu scenograficznego Jerzego Moskala.
W "Czekając na Godota" i "Końcówce" (1987) Beckettowski problem wiecznego oczekiwania i degradacji potraktował odmiennie, tworząc przestrzeń statyczną, a destrukcję spowodowaną upływającym czasem sygnalizował zmiennością form stale obecnych na scenie. W scenografii do "Końcówki" Becketta ( T. Śląski, 1987) odwołania do symboliki drewna, materii towarzyszącej człowiekowi od narodzin aż po śmierć, stanowiły dominantę pomysłu plastycznego. Nagroda, przyznana po raz pierwszy na Kaliskich Spotkaniach Teatral-nych "za inspirującą aktorów scenografię", potwierdziła walor artystyczny tego zamysłu.
Projekt plakatu i opracowanie graficzne programu traktował Jerzy Moskal zawsze jako dopełnienie swojej wypowiedzi. Tam również dochodziła do głosu jego drapieżna ironia i skłonność do myślenia kolażowego. Tym samym plakat i program wraz ze scenografią dopełniały jednorodną plastycznie, wizualną całość widowiska.
Jerzy Moskal jest laureatem wielu nagród artystycznych za scenografie m.in. do: "Wyzwolenia"(1977), "Króla IV" (1976), "Końcówki" (1986) na festiwalach w Opolu, Wrocławiu, Kaliszu; laureatem Złotych Masek m. in. za: "Ryszarda III" (1980), "Na dnie"( 1981), "Komu bije dzwon" (1988) oraz nagród specjalnych i wyróżnień za wystawy i spektakle autorskie
Artysta jest pasjonatem historii Śląska widzianego w aspekcie dramatu po-granicza i przemieszania kultur. Oprócz opracowań graficznych publikacji związanych ze Śląskiem, ma w swoim dorobku tak unikatowe autorskie pozycje wydawnicze, jak "Album pisarzy Śląskich" (1972,1975) "Ilustrowany słownik dziejów Śląska"(1991) z ponad 400 ilustracjami i rekonstrukcjami ikonografii oraz album wg własnego scenariusza i koncepcji edytorskiej "Bogucice, Załęże et Nova Villa Katowice" (1993).W roku 2000 odbyła się na katowickim rynku premiera autorskiego widowiska plenerowego"Na początku była kuźnia", poświęconego dziejom miasta sięgającym czasów średniowiecza. W dowód uznanie w roku 1992 artysta otrzymał Nagrodę Prezydenta Katowic w dziedzinie kultury, a w roku 2000 - Honorową Odznakę Miasta Katowice, nadaną przez Przewodniczącego Rady Miejskiej i Prezydenta Katowic; w roku 2004 odznaczony został przez Sejmik Województwa Śląskiego złotą Odznaką Honorową za zasługi dla Województwa Śląskiego.
Zainicjował m.in. Biennale Plakatu Polskiego w Katowicach, współorganizował, był komisarzem generalnym i projektantem wystaw trzech kolejnych edycji Spotkań Teatru Wizji i Plastyki (1986,1988,1991).
W roku 1985 zainicjował powstanie Centrum Scenografii Polskiej Oddziału Muzeum Śląskiego w Katowicach, placówki, która specjalizuje się w ochro-nie, eksponowaniu i naukowym opracowywaniu dzieła scenograficznego. Od chwili powstania kieruje jego działalnością, nadając odbiegający od stereotypu muzealnego, teatralny kształt plastyczny wystawom i działaniom realizowanym przez Centrum Scenografii. Tam też odbyły się premiery jego autorskich, dydaktyzujących spektakli z cyklu ".".a to teatr właśnie... Postać" i "Przestrzeń" oraz "Spoza kulis".
Jest członkiem ZPAP od roku 1954, gdzie pełnił wiele funkcji we władzach związku; w roku 1993 otrzymał Złotą Odznakę ZPAP, Jest również wieloletnim członkiem Związku Artystów Scen Polskich ZASP - w latach ( 1996 - 1999) pełnił funkcję prezesa sekcji scenografii ZASP i i członka Zarządu Głównego Związku Artystów Scen Polskich ZASP oraz laureatem przyznanej po raz pierwszy nagrody Związku Artystów Scen Polskich w dziedzinie scenografii za zorganizowanie i prowadzenie Centrum Scenografii Polskiej (2004), laureatem tytułu Członek Zasłużony Związku Artystów Scen Polskich, nadanego na XLVIII Walnym Zjeździe ZASP-u w dniach 24 i 25 marca 2005 r. w Warsza-wie.
W roku 1996 otrzymał odznakę Ministerstwa Kultury i Sztuki "Zasłużony Działacz Kultury". Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi (1977 ) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2004).
W 2002 r. ukazała się autobiografia Jerzego Moskala "Gdzie jest mój teatr'.
Bibliografia - "Gdzie jest mój teatr s. 131 - 132
