Głód
To nie krytyka ludzkości, która uległa zezwierzęceniu, ale okoliczności, które ją do tego doprowadziły - o spektaklu "Zburzeni" w reż. Kiriłła Wytoptowa prezentowanym na XXI Festiwalu Teatralnym Kontakt w Toruniu pisze Karolina Matuszewska z Nowej Siły Krytycznej.
Tytuł spektaklu "Zburzeni" może być mylący dla polskiego widza. W oryginale brzmi on "Razwaliny", co w dosłownym tłumaczeniu oznacza 'ruiny'. Chodzi tu jednak nie o pozostałości zabudowań, ale o nazwisko rodziny rosyjskich wieśniaków, którzy podczas Wielkiej Wojny Ojczyźnianej poszli do oblężonego i ogarniętego głodem Leningradu. Aby przetrwać, Maria Razwalina z trójką dzieci zaczęli żywić się zwierzęcą i ludzką padliną. Nie mógł tego zaakceptować ich sąsiad, wierzący w utopijne założenia komunizmu inteligent Iraklij Niwierin. Dramat Jurija Kławdijewa, oparty na autentycznych przypadkach z czasów wojny, nie jest jednak krytyką ludzkości, która uległa zezwierzęceniu, ale okoliczności, które ją do tego doprowadziły.
W swoim spektaklu Kiriłł Wytoptow wyraźnie konfrontuje niezłomne stanowisko ideologa stawiającego humanistyczne wartości ponad wszystko z postawą prostej kobiety, dla której najważniejsze jest ocalenie własnej rodziny. Świetni w tych rolach Andriej Oganian i Irina Denisowa zaciekle walczą o racje swoich postaci. Obydwoje są przekonujący, choć jednocześnie odpychający. Razwalina Denisowej wywołuje sympatię swoją bezpośredniością i otwartością, ale jej kanibalizm wzbudza wstręt. Z kolei sztywnemu i surowemu doktrynerowi Oganiana trudno nie przyznać racji, kiedy mówi o konieczności bycia człowiekiem w każdych warunkach. Ani aktorzy, ani reżyser nie dają zatem prostej odpowiedzi na pytanie, co jeszcze mieści się w granicy człowieczeństwa, której nie wolno nam przekroczyć.
"Zburzeni" to spektakl należący przede wszystkim do aktorów. Nie ma tu właściwie jednej szczególnie wyróżniającej się roli, wszystkie zostały wyraziście skonstruowane. Denisowej i Oganianowi znakomicie partneruje młodsza część zespołu, wprowadzając na scenę wigor i pomysłowość właściwą najmłodszemu pokoleniu. Energia, jaką obdarzyli swoje postaci, rozsadzała szare i monotonne życie w schronach, które od czasu do czasu zakłócały jedynie odgłosy strzałów i spadających bomb.
Przestrzeń tego przedstawienia pokazuje spustoszony świat, w jakim próbują żyć bohaterowie. Monotonna, słabo oświetlona, z zaledwie kilkoma rekwizytami - ocalałymi z poprzedniego mieszkania meblami i schronem przeciwbombowym zbudowanym z drabiny i kawałka drucianej siatki - wzbudza poczucie panującej wkoło beznadziei. Nie ma tu miejsca ani na światło, ani na muzykę - rytm spektaklu wyznaczają jedynie monologi. Ci ludzie mogą spędzać czas wyłącznie na rozmowach.
Jedynym elementem wykraczającym poza tę przytłaczającą codzienność mogłaby być sztuka. W jednej ze scen zebrani pośrodku bohaterowie obserwują przykryty białą płachtą stół, na którym wyświetlane są projekcje znanych dzieł malarskich przedstawiających martwą naturę. Jednak wartość artystyczna prac dawnych mistrzów okazuje się niczym wobec uczucia głodu, które wzmaga ich tematyka. Wytoptow w ciekawy sposób wykorzystuje tutaj dosłowność interpretacji i weryzm malarstwa, które uniemożliwiają dotarcie do głębszych sensów. Najlepszym przykładem tego zabiegu jest przywołania słynnych portretów Arcimboldo. Ludzkie ciało, złożone z apetycznie wyglądających owoców i warzyw, zostaje w całości potraktowane jako coś, co nadaje się wyłącznie do jedzenia. W kontekście kanibalizmu rodziny Razwalinych, staje się to znacznie bardziej wymowne.
Problem kanibalizmu wydawać się może dziś na tyle odległy, że wręcz abstrakcyjny. Nigdy jednak do końca człowiek nie jest w stanie przewidzieć, jak sam zachowałby się w ekstremalnej sytuacji. Nie dotyczy to tylko głodu czy wojny, ale również łamania prawa, lojalności, ubóstwa czy nałogu. Dopiero wtedy może się okazać, czy nasze człowieczeństwo popadło w ruinę, czy też udało nam się zachować ludzką twarz.
