"Sułkowski"
"Sułkowski" (napisany w 1909 roku) nie należy do najpopularniejszych dramatów Stefana Żeromskiego, choć wystawiano go dość często zarówno przed wojną jak i w obecnym trzydziestoleciu. Pierwsza powojenna premiera tej sztuki odbyła się w 1946 roku w Jeleniej Górze w reżyserii Mariana Godlewskiego. Warto przypomnieć ten fakt nie ze względów historycznych, ale dlatego, że jedną z głównych ról grał w tamtym przedstawieniu Kazimierz Dejmek - dziś znany inscenizator. W jego reżyserii wystawiono "Sułkowskiego" obecnie, na scenie warszawskiego Teatru Dramatycznego.
Dejmek tekst Żeromskiego wydatnie skrócił, nadał mu większą zwartość kompozycyjną i pozbawił typowej dla pisarza stylistycznej emocjonalności. Powstała w efekcie tych zabiegów przejrzysta myślowo, zwarta konstrukcyjnie i surowa opowieść o dramacie adiutanta Napoleona, który, jak tysiące żołnierzy, wiarę w odrodzenie Polski złączył z wiarą w rewolucyjne zamiary swojego wodza. Nadzieje te, coraz słabsze już we Włoszech, rozwiewają się całkowicie w piaskach Egiptu. Zwątpienie, a wreszcie pewność swej pomyłki ma tu wymiar tragiczny. Wybór między patriotyzmem, a wiernością żołnierską mógł być dla Sułkowskiego tylko jeden - śmierć.
Inscenizacja Dejmka jest bardzo jednolita, utrzymana w spokojnym, epickim rytmie, miejscami nawet patetyczna. Jest to jednak ten rodzaj patosu, z którym spoglądają na nas postaci ze starych obrazów - znieruchomiałe, lecz wewnętrznie napięte do granic. To skojarzenie jest mniej dowolne niż się wydaje - przedstawienie "Sułkowskiego" jest bowiem niesłychanie malarskie, rozgrywa się niemal w półmroku, nastrojowym i posępnym, w wielkiej przestrzeni scenicznej zabudowanej nielicznymi sprzętami. (Świetna scenografia Andrzeja Majewskiego). Może się to komuś wydawać zbyt jednostajne i po prostu nudne (jak recenzentowi "Życia Warszawy"), warto jednak wsłuchać się w rytm tego przedstawienia i znaleźć w nim prawdziwy i konsekwentnie pokazana dramat.
W roli głównej jeszcze jeden sukces odnosi Zbigniew Zapasiewicz. Jego antagonistami są między innymi Gustaw Holoubek (d'Antraigues) i Zdzisław Mrożewski (Książę).
