Kabaret straceńców z Terezina
"Komedia obozowa" w reż. Łukasza Czuja w Teatrze im. Modrzejewskiej w Legnicy. Pisze Magda Piekarska w Gazecie Wyborczej - Wrocław.
Najpierw śmiał się w oczy oprawcom, a potem nakręcił propagandowy dokument o rajskim życiu w obozie koncentracyjnym. Opowieść o twórcy kabaretu działającego w Terezinie pokazał Teatr Modrzejewskiej
Niedzielny pokaz legnickiej "Komedii obozowej" był jednocześnie światową premierą sztuki Roya Kifta na profesjonalnej scenie. Dla historii jej bohatera, Kurta Gerrona, teatralna formuła quasi-kabaretowego spektaklu wydaje się zbyt ciasna. Ale Łukaszowi Czujowi udało się za jej pośrednictwem zrealizować poruszający spektakl, w którym na granicy życia i śmierci sztuka staje się narkotykiem, a śmiech narzędziem oporu i sposobem na ocalenie godności.
Gerron, niemiecki aktor żydowskiego pochodzenia, zagrał u boku Marleny Dietrich w "Błękitnym aniele", występował w spektaklach Maxa Reinhardta, berlińskich kabaretach, rewiach, zrobił furorę w premierowym przedstawieniu "Opery za trzy grosze", reżyserował własne filmy.
Po wybuchu wojny odrzucił propozycje przyjaciół, którzy próbowali ściągnąć go do Hollywood. Przez Francję, Austrię i Włochy wyjechał do Holandii, gdzie grał w teatrze Hollandse Schouwburg w Amsterdamie i kręcił filmy. W sierpniu 1942 wraz z całym zespołem Schouwburga trafił do obozu przejściowego w Westerbork. Stamtąd dwa lata później do Terezina, gdzie założył kabaret Karuzela, który w skeczach i piosenkach w krzywym zwierciadle portretował obozową rzeczywistość.
Jednocześnie zgodził się na realizację propagandowego filmu "Führer daje Żydom miasto", który pokazywał fikcję komfortowego życia w obozie. Jego zaangażowanie w tę produkcję zostało potraktowane przez Żydów jak zdrada. Sam Gerron - być może - chciał w ten sposób uchronić siebie i współpracowników przed śmiercią. Nie udało się - cała ekipa trafiła do Auschwitz. Gerron zginął zaraz po przyjeździe - dzień później Heinrich Himmler kazał zamknąć komory gazowe. Kilkoro współpracowników reżysera ocalało.
Kim jest Gerron? W tej postaci zderzają się przeciwstawne postawy - buntownika, który traktuje śmiech jako narzędzie oporu, a satyrę jako wentyl pozwalający opowiedzieć prawdę o obozowym życiu, i konformisty, który za iluzoryczną szansę ucieczki przed śmiercią idzie na zdradziecki kompromis ze swoimi oprawcami.
W wersji Kifta i Czuja ta zagadka podwójnej osobowości i wewnętrzny konflikt się rozmywa - tutaj Gerron (Rafał Cieluch) jest przede wszystkim nieludzko zmęczonym człowiekiem, którym obozowy komendant steruje z łatwością. Jego postaci brakuje w tym spektaklu powietrza, wierzymy w jego talent i pozycję w obozie odrobinę na słowo.
Z dużo większą fascynacją ogląda się kabaret ludzkich zjaw, w którym występują jego współwięźniowie. W "Komedii obozowej" najbardziej poruszająca jest bowiem narkotyczna siła sztuki, która działa na wyniszczonych, mdlejących z głodu i zmęczenia więźniów jak adrenalina, podrywając ich do krótkich wzlotów. Aktorzy (a zwłaszcza aktorki) legnickiego teatru śpiewają w tym spektaklu znakomicie, doskonale wygrywając odwagę straceńców, którzy śmieją się swoim katom w twarz.
Jest w tym spektaklu moment poruszający, kiedy twórcy łamią konwencję kabaretu rodem z międzywojnia, wprowadzając na scenę ostry, punkowy rytm, obnażający opór, który kryje się za maską błazna.
Jest też znakomita Katarzyna Dworak w roli frau Schwarz, która kradnie show Rafałowi Cieluchowi - ze swoją strategią przetrwania, zasadzającą się na uporze nieznośnej pańci, którą brzydzą "ci brudni Żydzi" i która przyczynę, dla której ona, Niemka, obywatelka kraju Goethego - trafiła do obozu, widzi w absurdalnej pomyłce losu. Piosenka w jej wykonaniu, w której pretensje do świata zderzają się z brutalną obozową rzeczywistością, chwyta za gardło i jest jednym z najmocniejszych punktów spektaklu.
