Artykuły

PODANE niedawno przez prasę wrocławską i war­szawską wiadomości o na­pisaniu przez Stanisława Dygata i Jana Kotta aktualnej komedii satyrycznej pt. "Nowy świętoszek" wzbudziły zrozumiałe zain­teresowanie wśród czytelniczego ogółu. Nic też dziwnego, że gdy dziennikarze wrocławscy zdołali uzyskać zgodę autorów na publiczne odczytanie tej sztuki na II wieczorze dyskusyjnym w klubie TPPR, sala klubowa znowu wypełniła się słuchaczami nie tylko po brzegi, ale nawet poza nie.

Tak więc w ubiegły piątek odbyła się u dziennikarzy wrocławskich "premiera prasowa" tego ciekawego utworu dwóch czołowych pisarzy polskich i wrocław­skich, premiera - oczywiście - na razie tylko czytana, przy czym jej lektorskiej interpretacji podjęło się dwoje znanych artystów Państwowego Teatru Dramatycznego Ewa Szumańska i Andrze Polkowski (im też - obok autorów należy się zasłużone podziękowanie). Trzeba również zauważyć, że rolę tej imprezy doceniła także nasza rozgłośnia radiowa, która nagrała "Nowego świętoszka" na taśmę i fragment jego włączyła do swego ostatnie­go ,,Tygodnika Dźwiękowego".

Współautor ,,Nowego świętosz­ka" Jan Kott dał krótki komen­tarz wstępny do tej komedii, zwracając uwagę na fakt, że pisząc ją autorzy celowo sięgnęli do mo­lierowskiej struktury komediowej, którą wznawiano i wykorzystywano w dziejach literatury światowej niejednokrotnie, tym razem zaś przeniesiono ją na grunt najświeższej współczesności i w dodatku zlokalizowano we Wrocławiu - Molierowska konwencja dramatyczna posłużyła tu za kanwę do próby komediowego potraktowania aktualnej satyry politycznej. Autorzy starali się osadzić ostrze słusznej satyry ideologicznej w jak najżywszej oprawie komicznego dialogu i ko­mediowych sytuacji, przy czym pokrewieństwo ,, Nowego świętoszka" z jego molierowskim prototypem podkreślili tak wyraźnie, że umiejscawiając jego akcję w dzisiejszym Wrocławiu, zachowali molierowskie imiona postaci: Tartuffe, Elmira, Marianna, Walery, Damis...

Komentarz Kotta znalazł swe najpełniejsze potwierdzenie w odczytanym przez Szumańską i Polkowskiego utworze. Lektorzy zapoznali uczestników wieczoru z całym właściwie "Nowym święto­szkiem" (przy bardzo nieznacz­nych skrótach) czytając wszyst­kie pięć aktów tej komedii na zmianę po jednym akcie. Można przy tym powiedzieć, że już ta ,,próba czytana" stała się w pew­nym sensie miernikiem tego, jak omawiana sztuka zostanie przyjęta w teatrze. Częste wybuchy śmiechu po poszczególnych sce­nach i fragmentach dialogu dawały świadectwo silnemu komiz­mowi ,,Nowego świętoszka".

Lektura sztuki ukazała też zasadnicze jej założenia: tak jak mo­lierowski Tartuffe krył swą po­dłość i najniższego rzędu interesowność za obłudną maską poboż­ności, tak Tartuffe Dygata i Kotta dla zamaskowania swych najbardziej egoistycznych i antyspołecznych interesów posługuje się fałszywym frazesem politycznym, zasłoną obłudnej "lewicowości". Jak u Moliera, obłudę religianckich wsteczników zwycięża zdrowy rozsądek racjonalistyczny, u Dygata i Kotta blaga polityczna, szkodnictwo społeczne, inteligencko-mieszczańska chwiejność, tchórzostwo i oportunizm oraz zautomatyzowany, formalistyczny biurokratyzm zostają pokonane przez aktywną, uczącą się i dokonującą konkretnych czynów konstruktywnych młodzież robotniczą i studencką partyjną i ZAMP-owską.

Ze względu na to, iż lektura ,,Nowego świętoszka" zajęła prawie dwie godziny wieczoru, moż­na było przeprowadzić tylko krót­ką dyskusję nad sztuką, tym nie­mniej dyskusja ta miała swą wa­gę chociażby dzięki temu, że wzięła w niej udział m. in. poważ­na część członków wrocławskiego Związku Literatów.

Wszystkie niemal głosy dyskusyjne podkreślały dowcip i ko­mizm ,,Nowego świętoszka" oraz pozytywne znaczenie faktu, iż po­djęto w nim właśnie próbę scenicznego ujęcia aktualnej satyry politycznej, co nie było rzeczą łatwą wobec braku jakichkolwiek dotąd polskich wzorów współczesnych.

Wydobywając zaś z dyskusji głosy negatywne, trzeba wymienić wypowiedź Zbigniewa Kellery, który zakwestionował celowość i słuszność umieszczania współczesnej treści społecznej w XVIII - wiecznym schemacie komediowym i wytknął zbyt upraszczającą kondensację aktualnej problematyki społeczno-politycznej. Anna Kowalska natomiast uznając, że "Nowego świętoszka" słucha się z przyjemnością zarzuciła mu pewne dłużyzny dialogowe i zbędną wulgaryzację języka Walerego jako młodego robotnika. Wojciech Żukrowski zaś potwierdzając dowcip dialogów i podkre­ślając komunikatywność komedii, wysunął zarzut, iż niektóre jej osoby sa niepełne, nie widzimy ich w działaniu, przy czym od­niósł to szczególnie do centralnej postaci "Nowego świętoszka" - Tartuffa. Bronisław Winnicki podtrzymując zastrzeżenia Anny Kowalskiej co do wulgaryzacji języ­ka wysunął jednak twierdzenie, że omawiana sztuka trafi do nowego robotniczego widza teatralnego.

Anna Nikliborcowa broniła umieszczenia nowego tematu saty­rycznego w dawnej, umownej konstrukcji scenicznej, gdyż koncepcja taka potęguje komizm sytuacji dramatycznych. Tadeusz Zelenay akcentował żywy i sugesty­wny humor ,,Nowego świętoszka", a jeden z dalszych dyskutantów wskazał na nowatorskie odwrócenie w nim tradycyjnego konfliktu miłosnego.

Oceniając całość imprezy, trze­ba podkreślić, iź dyskusja potwierdziła raz jeszcze niezwykłe żywe zainteresowanie wzbudzone przez "Nowego świętoszka" i wniosła pewne spostrzeżenia, które mogą być uwzględnione przez autorów i reżysera przy scenicznej realizacji tej komedii. O co apelował w swej wypowiedzi red. Raba. Nale­ży przy tym jednak pamiętać, że dopiero właśnie ta sceniczna rea­lizacja pozwoli ogółowi widzów i recenzentom sformułować właściwą ocenę "Nowego świętoszka'', który jest przewieź - i o tym również, trzeba pamiętać - przede wszystkim aktualnym żartem scenicznym. Taką przecież kon­cepcję autorską ujawnił w sło­wach zamykających dyskusję Jan Kott.

II dziennikarski wieczór dysku­syjny wniósł znowu - jak widać z powyższego - ważny moment do ożywienia kulturalnego życia Wrocławia.