Artykuły

Dziś w Teatrze Nowym w Warszawie odbędzie się prasowa premiera przedstawienia Adama Hanuszkiewicza "Dozwolone od lat 16", według tekstów Tadeusza Boya - Żeleńskiego i Adama Mickiewicza. We fragmencie spektaklu, opartym na II części "Dziadów" biorą udział członkowie Zespołu Folklorystycznego "Paszkowianie" ze wsi Miłkowice - Paszki koło Drohi­czyna.

W przedstawieniu, które było już pokazywane publiczności w zeszłym tygodniu, występuje 11 osób z zespo­łu, działającego w Ośrodku Kultury w Drohiczynie. Grają oni wieśniaków, zebranych w cmentarnej kaplicy na obrzędzie Dziadów. Na wejście śpie­wają starą, pogrzebową pieśń o tym, że śmierć nie minie króla i cesarza, pod­czas obrzędu także chóralne partie gro­mady - "Ciemno wszędzie, głucho wszędzie". Odmawiają również mod­litwę Anioł Pański, którą Hanuszkie­wicz włączył do spektaklu, idąc za pierwszą, odrzuconą przez Mickiewi­cza wersją tekstu.

Ubrani w żałobne stroje "Paszko­wianie" są autentyczni, a ich mocne śpiewy dobrze komponują się z te­kstem obrzędu.

Reżyser oprócz obrzędowych śpie­wów, powierzył ludowym artystom również role duchów, przyzywanych na obrzęd: Sowy, Dziewicy, Rózi, Kruka, Złego Pana i Józia. Chciał w ten sposób przyrównać Dziady do ludo­wych Herodów i Jasełek, granych przez wiejskie zespoły. Pomysł oparty był na błędnym założeniu, bo obrzęd "Dziadów" jest przetworzony poetyc­ko, a tradycyjne ludowe szopki - nie. Role przerastały możliwości amato­rów, którzy wypadli sztucznie. Mimo to publiczność przyjmowała z wielkim entuzjazmem ich karkołomne popisy, zwłaszcza Haliny Krakówko w roli Dziewicy, która stała się w jej wyko­naniu komiczna.

Adam Hanuszkiewicz ogłosił przed premierą, że po raz pierwszy wystawi oryginalny tekst II części "Dziadów", który został pod wpływem cenzury okrojony przez autora. Zmiany polegały na zastąpieniu postaci Ksiedza przez Guślarza i usunięciu katolickich modlitw (Anioł Pański, Wieczne Od­poczywanie). Reżyser fragmenty te przywrócił, a zamiast Guślarza obrzędowi przewodniczy Ksiądz, grany po­mpatycznie przez Tomasza Zaliwskiego.

Całość nosi charakter historycz­no - literackiego eksperymentu i nie ma dramaturgicznego sensu. Dopiero w zetknięciu z pozostały­mi częściami dramatu okazałoby się, że Dziadami nie może w żad­nym wypadku kierować ksiądz, że gromada zbiera się w tajemnicy przed duchowieństwem, które obyczaj zwalcza, że obrzęd ma tyl­ko zewnętrzne oznaki chrześcijań­skie, pozostając w gruncie rzeczy pogańskim, że wreszcie odwołanie się do pierwotnych wierzeń i guseł jest romantycznym sposobem po­znania świata. Poza wszystkim Mickiewicz w paryskim wydaniu "Dziadów" w 1844 roku utrzymał wersję z Guślarzem, Guślarz wy­stępuje także w części I i III dra­matu. Hanuszkiewicz, wyciągając umieszczaną zwykle w przypisach do tekstu wersję z Księdzem, popi­sał się co najwyżej wyczuciem ko­niunktury, a nie odkrywczą inter­pretacją.

Również pierwsza część spektaklu, poświęcona odbrązawianiu poety, wy­padła blado. Adam Hanuszkiewicz po raz kolejny wyważał otwarte kilkadziesiąt lat temu drzwi, ujawniając za Boyem, że Mickiewicz miewał ko­chanki, był chamski w obejściu, na "zesłaniu" w Odessie zajadał daktyle i nie brzydził się zasiąść do stołu z Ro­sjanami, że Filomaci w więzieniu w klasztorze bazyliańskim popijali wino i dobrze się bawili, a IV część "Dzia­dów" przedstawia Marylę Wereszczakównę w niekorzystnym świetle. Balon, nadmuchany do granic możliwości powszechnie znanymi re­welacjami miał wystrzelić, tymczasem schodzi z niego z sykiem powietrze.

W przedstawieniu reżyser kokietuje nastolatków, każąc aktorom wykrzy­kiwać Ustęp III części "Dziadów" w rytmie muzyki rap. Tytuł tego spekta­klu powinien brzmieć raczej "Dozwo­lone do lat 16", bowiem spektakl Hanuszkiewicza może zaskoczyć tyl­ko uczniów, którzy jeszcze wieszcza nie przerabiali.