Artykuły

Teatr im. Siemaszkowej w Rzeszowie wystąpił z premierą sztuki Tadeusza Micińskiego "Kniaź Patiomkin". Spektakl ten, wyreżyserowany przez Krystynę Meissner, ze scenografią Krzysztofa Pankiewicza, jest pierwszym po wojnie, a drugim w historii polskiego teatru wystawieniem utworu. Prapremierę dramatu zrealizował w roku 1925 Leon Schiller na scenie Teatru im. Bogusławskiego w Warszawie. Autorami scenografii byli Andrzej i Zbigniew Pronaszkowie, muzykę do aktu V skomponował Karol Szymanowski. Prasa ówczesna wypowiedziała się na ten temat niezwykle kontrowersyjnie, przy czym różne orientacje ideologiczne i polityczne starały się wykorzystać Schillerowskiego "Kniazia" do własnych celów. Niezależnie od tego inscenizacja okazała się niezaprzeczalnym sukcesem teatru, o czym świadczy choćby tylko liczba 48 przedstawień.

Krystyna Meissner dokonała w tekście Micińskiego wiele skrótów, z których najbardziej dyskusyjne jest odrzucenie aktu piątego. Całość podzielona została na trzy obrazy, zatytułowane w programie: Bunt, Odessa i Wolność. Krzysztof Pankiewicz zaprojektował stałą scenografię przedstawiającą w plastycznym skrócie wnętrze - kotłownię ogromnego okrętu. Pionowe linie metalowych drabin, poziome pomosty i bryły kotłów (nb. nieproporcjonalnie małe w stosunku do reszty i najmniej przez to monumentalne) z nieustannie poruszającymi się po nich i wśród nich ludźmi stwarzają wrażenie nieludzkiego właśnie mechanizmu; wyrwanie się z niego jest jedyną drogą ocalenia. Epizod odeski (obraz II) zrealizowany został przy zapuszczonej kurtynie na terenie całej widowni, z wykorzystaniem ustawionych w kilku miejscach elementów scenograficznych, realistycznie przedstawiających fragmenty wnętrza mieszkalnego, nie konstruujących jednak jednoznacznie określonego miejsca akcji. Mieszkanie Szmidtów, ulica, śmietnik - przenikają się wzajemnie.

Tych kilka luźnych uwag widza nie pretenduje oczywiście do roli opisu ani - tym bardziej - oceny rzeszowskiego spektaklu; nie taki jest zresztą cel niniejszej wypowiedzi. Chcielibyśmy w niej poinformować przede wszystkim o przebiegu spotkania dyskusyjnego "Wokół Micińskiego" i problemów rewolucji w literaturze, które odbyło się w sali Teatru im. Siemaszkowej w dzień po premierze, 28 stycznia br. Podczas spotkania, któremu przewodniczył red. Jan Kłossowicz, usłyszeliśmy siedem wypowiedzi naukowców, krytyków i praktyków teatru.

Referat dra Franciszka Ziejki "O rewolucji w polskiej tradycji literackiej" zapoznał zebranych z dramaturgią XIX i pierwszych lat XX wieku, poświęconą tym wydarzeniom z naszej przeszłości, w których można dopatrywać się znamion rewolucji: buntowi Kostki-Napierskiego, koliszczyźnie, powstaniu kościuszkowskiemu i rabacji galicyjskiej. Od "Nie-Boskiej komedii" Zygmunta Krasińskiego i "Horsztyńskiego" oraz "Snu srebrnego Salomei" Juliusza Słowackiego poprzez "Rok 1846" Andrzeja Edwarda Koźmiana (1868), "Jakuba Szelę" Aleksandra Ładnowskiego (druga połowa XIX w.), "Jana Kilińskiego szewca warszawskiego" Gustawa Fiszera (1878) i "Bunt Napierskiego" Jana Kasprowicza (1899), dochodzimy do - "Kniazia Patiomkina" oraz współczesnych mu, przez te same wydarzenia inspirowanych dramatów Adama Krechowieckiego - "My" (1906) i Kazimierza Przerwy-Tetmajera - "Rewolucja" (1907).

Kontynuując temat, red. Kłossowicz omówił w swej wypowiedzi analogiczne zjawiska w literaturze dwudziestolecia międzywojennego i późniejszej. Na uwagę zasługują tu przede wszystkim dramaty Witkiewicza, "Rzecz gromadzka" Brunona Jasieńskiego, agitki Witolda Wandurskiego, dwa utwory osnute na kanwie wypadków krakowskich roku 1923: "Antychryst" Karola Huberta Rostworowskiego i "Skoro go nie ma" Tadeusza Peipera, a także związana z rewolucją francuską twórczość Stanisławy Przybyszewskiej. Ciąg ten zamyka "Aby podnieść różę" Andrzeja Trzebińskiego oraz powojenna już "Operetka" Witolda Gombrowicza.

Przyjęte z ogromnym zainteresowaniem przez wszystkich uczestników spotkania wystąpienie dra Jana Zielińskiego "Między anarchią a utopią" poświęcone było tendencjom anarchistycznym literatury okresu Młodej Polski. Sygnalizowało istnienie obszaru badawczego zupełnie dotąd nie penetrowanego, niezwykle ważnego dla uzyskania pełnego obrazu epoki. Natomiast wyłącznie twórczości "bohatera" sesji dotyczył referat dra Wojciecha Gutowskiego "Rewolucja a reintegracja w dramatach Micińskiego", ukazujący - głównie na przykładzie "Bazylissy Teofanu" i "Kniazia Patiomkina" wzajemne relacje obu tendencji.

Paweł Konic przedstawił zebranym wyniki swych badań nad dziejami scenicznymi przywróconego polskiej scenie poprzez rzeszowską inscenizację dramatu. Szczegółowo omówił prapremierę Schillerowską, dokonując na podstawie wszystkich dostępnych recenzji, relacji oraz rozmów z naocznymi świadkami dokładnej rekonstrukcji przebiegu przedstawienia z roku 1925. Poinformował także o nie zrealizowanym projekcie inscenizacyjnym Witolda Wandurskiego, opublikowanym w roku 1925, oraz o również nie zrealizowanym zamiarze wystawienia "Kniazia" przez Jerzego Kreczmara w roku 1967.

Dr Teresa Wróblewska zaprezentowała fragmenty rozprawy o teatralnym kształcie "Kniazia Patiomkina". Jest to, oparta na analizie tekstu pod kątem odszukania rozwiązań scenicznych zaprojektowanych przez autora, polemika z rozpowszechnionym sądem Witkiewicza, że dramaturgia Micińskiego, który w czasie pisania swych utworów nie myślał o ich wystawieniu, opiera się na słowie.

Spotkanie zakończyły uwagi kierownika artystycznego gdańskiego Teatru Wybrzeże, Stanisława Hebanowskiego, o powojennych realizacjach Micińskiego w Poznaniu ("W mrokach złotego pałacu czyli Bazylissa Teofanu") i Gdańsku ("Termopile polskie", "Bazylissa Teofanu").