Gdzież jest niegdysiejszy Snowden?
"Paragraf 22" w reż. Tomasza Obary w Teatrze im. Jaracza w Olsztynie. Pisze Roman Antonowicz w Gazecie Wyborczej - Olsztyn.
Reżyser, autor adaptacji i jednocześnie odtwórca roli generała Korna Tomasz Obara wybrał z "Paragrafu 22" kilka scen i postaci. Nieźle oddają ducha powieści, choć widać pewien nadmiar obecności generała, kosztem np. Dreedla czy Peckhama, podobnie kilku pułkowników zlało się w dwóch osobników. No, ale Korn to jest ktoś... Rozpoczynająca sztukę scena przesłuchania Clavingera przed sądem wojennym chyba najdobitniej oddaje stosunek autora książki do prymitywnych, upojonych swoją władzą żołdaków uwielbiających zastraszać, poniżać, tyranizować i posyłać znienawidzonych "pyskaczy", którzy ocalili w armii resztki inteligencji i człowieczeństwa, tam, gdzie ich miejsce.
Radzę obserwować nie tylko akcję, ale i aktorów obijających się w tle: miny, grymasy scenki są rewelacyjne. Zobaczyliśmy kilka słynnych scen: pobyt w szpitalu symulującego chorobę Yossariana (Marcin Kiszluk), pamiętne łapanie siostry Duckett (Marzena Bergmann) za biust - jej kołyszące się wejście do sali i uwodzicielskie rozdawanie termometrów napalonym chorym i rannym to był majstersztyk inscenizacji. Była też scena wizyty rodziny u żołnierza na łożu śmierci (którego udawał zdrowy Yossarian), a także słynny dialog Yossariana, kiedy widział wszystko podwójnie (nieco niezrozumiały przez skrócenie sceny). Prawdziwa perełka to prześmieszna, kameralna rozmowa z psychiatrą (Grzegorz Jurkiewicz) o śnie o rybie, erotycznym śnie, bo Yossarianowi wszystko się kojarzy z seksem.
Drugi wątek toczy się w kantynie. Dobry pomysł własny olsztyńskiej ekipy - przez cały czas przewija się tu pijana markietanka (znów Marzena Bergmann), niezwykle pasująca do klimatu powieści. Za to nie najlepszym pomysłem było przeniesienie tutaj słynnej rozmowy Yossariana z siostrą Cramer (Katarzyna Kropidłowska) o Bogu, w którego oboje nie wierzą. W oryginale toczona jest w łóżku, w kantynie traci część komizmu, szczególnie, że jest zagrana całkowicie poważnie, bez dystansu.
No właśnie, poważnie - wydaje mi się, że często aktorzy zbyt poważnie i dramatycznie traktują role. Tracą coś z ducha "Paragrafu 22" - prawie każda scena u Hellera jest przezabawna, co tylko podkreśla nieliczne sceny pełne smutku, bólu i wzruszenia.
Co mogę zarzucić inscenizacji? Przeczytałem "Paragraf 22" chyba ze 20 razy, więc będę surowym krytykiem. Te kilka wyrwanych scen, choć zwykle granych świetnie, nie składa mi się na żadną całość. Wiele mnie rozbawiło, niektóre z dużą przyjemnością zobaczyłem na scenie, ale tak drastyczne skróty spowodowały, że tylko dawna lektura łączy je w całość. Wiem, że próba oddania tylko głównych wątków spowodowałaby, że spektakl trwałby z sześć godzin, ale może warto było wystawić taki spektakl-gigant? Jak spadać, to z wysokiego konia...
Jako że publiczność dzieliła się na sobotniej premierze na dwie części - tych, którzy się śmiali przed dobrą sceną, bo ją pamiętali z książki, i tych, którzy się śmiali po dowcipie - to i ja napiszę dwa podsumowania.
Puenta dla tych, co nie czytali
Koniecznie idźcie, obejrzyjcie spektakl, i zachęceni kupcie książkę. Naprawdę warto, o ile spełnicie i drugi postulat!
Puenta dla tych, co czytali
Też warto iść, zobaczyć piszczącą siostrę Duchett, Yossariana opowiadającego gestami sen o rybie, Korna uciszającego pułkownika Metcalfa. Pozłościcie się co prawda trochę, że zabrakło Orra z jabłuszkami w policzkach, Nataly'ego, jego dziwki, Majora Majora Majora, generała Dreedle i jego seksownej asystentki i sceny z regulowaniem zegarków zakłóconej przez jęki napalonych oficerów, rannego Snowdena, nieboszczyka z namiotu Yossariana, jego wielkiej miłości, Milo Miderbindera i całej, Havermeyera z wielkim rewolwerem, starszego szeregowca Wintergreena, Wodza White Halfoata, nie ma całego Rzymu i połowy Pianosy... I z tej złości wrócicie do książki, jak ja, więc też warto.
