Artykuły

Granie Gombrowicza to dla aktora zawsze wy­zwanie i ciekawe doświadczenie. Zarówno "Iwony, księżniczki Burgunda", jak "Ślubu" i ostatniego dramatu - "Operetki" nie da się zagrać żadnym ze znanych "sposobów" czy "chwytów", bowiem "forma" odwołuje się nie tyle do techniki, co przede wszystkim niekonwencjonalnej wyobraźni i intelektualnego zaplecza artysty.

Na tydzień przed premierą "Operetki" Witolda Gombrowi­cza w Teatrze im. Stefana Jara­cza w Olsztynie aktorzy opo­wiadają, jak dochodzą do owej gombrowiczowskiej formy.

Władysław JEŻEWSKI - Książę Himalaj:

- Specyfika dramaturgii Wi­tolda Gombrowicza stawia przed wykonawcą szczególnie trudne i skomplikowane zada­nia aktorskie. Zwłaszcza war­stwa językowa dramatów, a szczególnie "Operetki" na­stręcza rzeczywiście poważne trudności od strony nawet czysto technicznej. Wszystko to bierze się bezpośrednio z for­malnego charakteru dramaturgii Gombrowicza polegającej na całkowicie kreatywnym podej­ściu do rzeczywistości scenicz­nej. On tworzy rzeczywistość teatralną od początku do końca wymyśloną i nierealistyczną. Imiona, nazwiska postaci, słow­nictwo, wszystko to jest nowe, niespotykane. Wykonawca mu­si zdawać sobie sprawę, że wy­powiadanie tych wszystkich dziwnych słów i zagranie tych wszystkich niecodziennych sy­tuacji wymaga olbrzymiej sprawności profesjonalnej. Ak­tor dostaje od autora jedynie pewne sugestie odnośnie od­twarzanej postaci i to jeszcze prawie zawsze na pograniczu groteski. Postać trzeba tworzyć właściwie od początku kompo­nując wszystkie jej elementy ta­kie, jak sposób poruszania się, gestykulacji, mimiki i wypo­wiadania tych wszystkich za­bawnych i charakterystycznych słów stworzonych przez autora. Ta przepyszna zabawa literacka musi znaleźć swój pełny, profe­sjonalny wyraz artystyczny.

Cezary ILCZYNA - Baron Firulet:

- W sztuce "Operetka" Gombrowicz posłużył się formą operetki uznając ten gatunek za "teatr doskonale teatralny". Sztuczność, napuszenie i konwe­nans przypisane operetce są dla autora wzorcem do stworzenia teatralnego świata, w którym po­ruszają się postaci sceniczne. Operetkowa sztuczność dotyczy przede wszystkim arystokracji, klasy dekadenckiej, zmaniero­wanej, egzystującej jakby z przyzwyczajenia. Wszystkie ich poczynania są schematyczne, zrutynizowane. Wydobyciu tej konwencjonalnej maniery służy między innymi język, jakim po­sługuje się autor, a więc specy­ficzna składnia, zastąpienie miejscami tradycyjnych dialo­gów kupletami, a także tych dia­logów rytmizacja. Nie mamy tu do czynienia z postaciami, które działają w myśl zasad psycholo­gii, ale z pewnego rodzaju mane­kinami, których los został za­mknięty w teatralne ramy. To trudne do wykonania zadanie aktorskie.

Dariusz POLESZAK - Mistrz Fior:

- Dla mnie, młodego aktora, to pierwsze spotkanie z Gom­browiczem na scenie. Spotkanie - zmaganie się z gombrowiczowskim bogactwem rytmów słownych, sytuacyjnym komi­zmem, z niebywałym wyczu­ciem stylu gatunku jakim tu się posługuje. Jest to zmaganie miłe i pouczające. Rola Fiora, męsko-damskiego kreatora mody, to z jednej strony pastisz postaci z klasycznej operetki, z drugiej zaś to bohater "Operetki" trakto­wanej w kategorii głębszej, filo­zoficznej. Pracując nad rolą do­szedłem do wniosku, że Fior to jedno z wcieleń pisarza, twórcy formy. Mistrz to nie tylko krea­tor mody, stroju, ale też wielki mag stwarzający historię. Uchwycenie tej dwoistości jest dla aktora ogromnym wyzwa­niem. Rolę tę grywali dotychczas głównie aktorzy doświad­czeni. W naszej realizacji Fior jest człowiekiem młodym, nie obciążonym życiowym bagażem i przez to prowokującym otocze­nie swoją bezczelnością wobec dokonań poprzedników. Łatwiej zatem i odważniej kreuje się świat narzucając swoją "formę" innym. Właśnie ta forma, którą proponuje Gombrowicz, jest dla mnie intrygująca. Nie tylko sta­nowi odniesienie do konwencji, ale tkwi w rzeczywistości. Jest potęgą, międzyludzką relacją, a nawet "zasadą bytu".