Artykuły

Piąty dzień festiwalu Dialog w całości należał do spektaklu "Zaratustra" w reżyserii Krystiana Lupy. Punktem wyjścia i mottem reżyser uczynił sentencję: - Człowiek jest czymś, co trzeba przezwyciężyć. Właśnie to dumnie brzmiące hasło zostaje skonfrontowane z kondycją dzisiejszego świata i ludzkości - z festiwalu Dialog dla e-teatru pisze Paweł Sztarbowski.

Próby wyjścia poza tę kondycję, przezwyciężenia jej spełzają na niczym. Wydaje się, że człowiek skazany jest na małość i pokraczność swojego postępowania - jest to po prostu nieodłączna część jego natury. Dlatego Lupa stara się dyskutować z Nietzschem, pokazując, że jego filozoficzne postulaty w dużym stopniu pozostają utopią

Przedstawienie jest prowadzone przez trzech Zaratustrów. Pierwszy (Michał Czernecki) to młody zapaleniec i idealista, który chce nauczać nadczłowieka. Nikt go jednak nie słucha, bo zebrani na placu ludzie wolą oglądać występy linoskoczka. Gdy ten spadnie z ogromnej wysokości i zabije się, wszyscy rozchodzą się, bo nie ma już dla nich rozrywki. Drugi (Zbigniew W. Kaleta) bardziej odczuwa bezsens świata. Nadal głosi swoje idee, ale tak, jakby sam nie wierzył w ich nośność. Swoje poglądy przekazuje m.in. Ostatniemu Papieżowi (Zygmunt Józefczyk), który zostaje przywieziony na wózku inwalidzkim i podłączony jest do akwarium, w którym leży człowiek oblepiony pijawkami. Cieniutkie rurki przetaczają krew z jednego organizmu do drugiego. To wspaniała wizja zdegradowanego kościoła, który nie potrafi na nowo uprawomocnić pozycji Boga, a więc tym bardziej człowieka. Równie wstrząsające jest spotkanie z Zabójcą Boga (Jacek Romanowski), który pojawia poowijany w bandaże - jakby już przez całe życie naznaczony był chorobą i zepchnięciem na margines.

Jednak najbardziej poruszający jest trzeci Zaratustra (Krzysztof Globisz), którym Lupa uczynił schorowanego i zdziecinniałego Nietzschego. Filozof pod koniec życia trafił do rodzinnego domu pod opiekę matki (Iwona Bielska) i siostry (Małgorzata Hajewska-Krzysztofik). W tej toksycznej atmosferze ciągłych kłótni i wzajemnych irytacji, jego wcześniejsze ideały zostają zderzone z własną ułomnością oraz ułomnością ludzi, którzy nie potrafią współdziałać. Żywotność nieskażonego świadomością ciała Osła (Tomasz Wygoda) zderzona została ze starzejącym się, sflaczałym ciałem bohatera mytego przez matkę i siostrę. Właśnie to werystyczne ukazanie starości i ułomności jest odpowiedzią na sny o nadczłowieku. Ideał żywotności fizycznej nie może myśleć - jest jak zwierzątko. Taki jest przecież dzisiejszy świat, hołdujący rozwojowi tężyzny fizycznej, za którą nie stoi doskonalenie w sferze psychicznej. Lupa ukazuje tym samym, że świadomość i żywotność nigdy nie idą w parze. W jego dzienniku można było zresztą wyczytać to jako jedną z inspiracji.

W kontekście planów o nowym człowieku wstrząsająca jest końcowa scena kolejki bezdomnych czekających na zupę. Wśród nich rozpoznajemy także obu wcześniejszych Zaratustrów. Ich sny znajdują w tej scenie odpowiedź - w konfrontacji ze światem muszą ponieść klęskę. Ważniejsza od ich szczytnych idei jest bowiem chociażby zupa, którą trzeba wypełnić pusty żołądek. To ten zdziwaczały tłum, sam pozostając biernym, będzie namawiał Zaratustrę-Globisza, by podjął walkę, próbował coś zmienić. A więc jest to tłum wyczekujący nadczłowieka, ale niepotrafiący odnaleźć go w sobie. Dlatego też klęska Zaratustry jest klęską ludzkości, która woli stagnację od rozwoju.

Przedstawienie Lupy jest zwarte, czasem do tego stopnia, że trudno skupić się na wydobyciu sensów spod słów postaci, jakby one same podważały moc tych słów, ukazując ich pustkę i bełkotliwość. Każdy kolejny Zaratustra bardzo serio wypowiada swoje długie monologi. Nikt ich niestety nie słucha, bo każdy nastawiony jest na poszukiwanie tanich błyskotek, które zabawią, pozwolą zapomnieć o rzeczywistości. I właśnie ta ucieczka, wpisana w kondycję człowieka, nie pozwala go przezwyciężyć. Bowiem przyziemność zawsze będzie ważniejsza niż nawet najbardziej szczytne idee.