Artykuły

Teatr Wielki - Opera Narodowa rozpoczyna cykl Terytoria, prezentujący XX- i XXI-wieczne dzieła - operowe, baletowe, pieśniowe - nieobecne w polskich teatrach. Pierwszą premierą - 5 listopada - jest "Curlew River" Benjamina Brittena w koprodukcji z Frankfurt Oper.

Na początku lat 60. Britten odwiedził Japonię. W Tokio oglądał spektakl teatru n - Sumidigawa (Rzeka Sumida) według tekstu Juro Motomasy z 1430 roku. Nie był zachwycony. Po kilkunastu dniach, tuż przed zaplanowanym odlotem do Europy, zdecydował się powtórnie obejrzeć to widowisko. Wyszedł bardzo poruszony.

"Całe to zdarzenie - wspominał Britten po latach - przemówiło do mnie niezwykle silnie: prosta, poruszająca historia, ekonomia stylu, intensywne spowolnienie akcji, nadzwyczajna zdolność wykonawców do sprawowania pełnej kontroli nad swą cielesnością, piękne kostiumy, mieszanina pomrukiwania, mowy i śpiewu, które wraz z trzema instrumentami tworzą zadziwiającą oprawę muzyczną - wszystko to złożyło się na zupełnie nowe, operowe doświadczenie".

Po powrocie Britten, wraz ze swoim współpracownikiem Williamem Plomerem, zaczął pracę nad tryptykiem przypowieści religijnych ("a parable for church performance") przeznaczonych do wykonania w angielskich kościołach. W 1964 roku całość została ukończona. Curlew River powstało jako pierwsze, kolejne części to The Prodigal Son oraz The Burning Fiery Furnace.

Libretto Curlew River oparte zostało na wspomnianej sztuce Motomasy. To fascynujące i piękne misterium o nawróceniu, w którym łączą się tradycje japońskiego teatru n z myślą chrześcijańskiego Zachodu, elementy angielskiego dramatu liturgicznego i europejskiej opery. Muzyka Brittena jest jak rytuał. Spektakl Axela Weidauera to czysta modlitwa.

Do kościoła wchodzą mnisi intonując wieczorny hymn. Zaczynają przedstawienie. Oto przewoźnik wiezie pielgrzymów do słynącego z cudów grobowca. Dołącza do nich szalona kobieta, która wierzy, że w tym grobie pochowany został jej syn - rok wcześniej uprowadzony i zamordowany. Słychać dziecięcy głos...

Główną partię - Szalonej (Madwoman) - Britten napisał na głos tenorowy. Pisał ją z myślą o swoim przyjacielu, wielkim śpiewaku Peterze Pearsie. Tym samym sięgnął też do tradycji teatru n, gdzie kobiety nie miały prawa występować, choć żeńskie role - a zwłaszcza role szalonych kobiet - należały do najwyżej cenionych. Partię Madwoman śpiewa więc mężczyzna w masce przynależnej szalonym kobietom.

Muzyka Curlew River jest - jak pisał muzykolog Marcin Gmys - "dyskretna i powściągliwa, o czym świadczy już sam zestaw wykorzystywanych w spektaklach instrumentów, ograniczony do fletu (tzw. fue) oraz trzech różnej wielkości bębenków". Britten miał w pamięci muzykę towarzyszącą spektaklom n oraz brzmienia indonezyjskich orkiestr gamelanu. Nie zapomniał też o tradycji muzyki Zachodu, dlatego obok fletu i perkusji słyszymy także niewielkich rozmiarów organy, kontrabas, altówkę, harfę oraz jeden z ulubionych instrumentów kompozytora - róg.

Curlew River jest pierwszą premierą Terytoriów - nowego cyklu na Scenie Kameralnej. W dalszej kolejności zobaczymy spektakl według Zapiski tego, który zniknął Leoša Janáčka oraz Sonety Szekspira Pawła Mykietyna (styczeń), wieczór debiutów, na który złożą się balet Oli Gryki alpha Kryonia Xe według opowiadania Stanisława Lema oraz opera Dobromiły Jaskot Fedra (kwiecień), wreszcie Zagładę domu Usherów Phillipa Glassa (czerwiec).

W Operze Narodowej musi być miejsce na poszukiwanie, na warsztat, na eksperyment, może także na prowokację czy skandal. Przecież to obowiązek sztuki. Ale także przywilej. Opera Narodowa ma za zadanie otwierać pole wyobraźni, rozszerzać perspektywy, wyznaczać kierunki, wyzwalać nieznane skojarzenia.

Takim miejscem jest właśnie cykl Terytoria. Tam usłyszymy dzieła, których jeszcze nie znamy albo do których tęsknimy; zobaczymy teatr, o jakim śnimy albo o którym boimy się nawet pomarzyć; wejdziemy w przestrzeń wielkiej literatury, która zamieniona na muzykę, taniec, śpiew, ruch nie pozwoli o sobie zapomnieć.