Kolega koledze
Na odlanym w brązie popiersiu, znajdującym się na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, na grobie znanego swego czasu aktora Władysława Staszkowskiego, zmarłego w 1936 r., widnieje taki napis: "KOLEDZE / W. STASZKOWSKIEMU / J. CHMIELIŃSKI. / 1926". Popiersie wykonał "kolega po fachu", także aktor Józef Chmieliński.
Poznać się mogli na początku lat osiemdziesiątych XIX w. w Warszawie, gdzie jeden i drugi uczyli się tajników gry aktorskiej. Starszy nieco Chmieliński (ur. 1862 r.) studia aktorskie odbywał w warszawskiej Szkole Sztuk Dramatycznych u Emiliana Derynga i Józefa Kotarbińskiego. Młodszy o niecałe trzy lata Staszkowski (ur. XII 1865 r.) natomiast uczył się podstaw aktorstwa i deklamacji u Anastazego Trapszy. Mogli się także poznać uczęszczając na lekcje rysunków i modelowania w warszawskiej Klasie Rysunkowej. Mogli również spotykać się występując we wczesnej młodości jako statyści na deskach letnich teatrów ogródkowych. Później na wiele lat drogi ich kariery aktorskiej się rozeszły.
Staszkowski po debiucie w warszawskich teatrach rządowych jako chórzysta i statysta, pod koniec lat osiemdziesiątych wyjechał najpierw do Poznania, a potem do Łodzi, grając tam w różnych teatrach. Od 1898 r. występował z objazdowym zespołem Adolfiny Zimajer, głównie w repertuarze rozrywkowym, w Królestwie Polskim, na Litwie i w Rosji. Od 1900 r. należał do zespołu Teatru Ludowego w Warszawie, a później do teatru kierowanego przez Mariana Gawalewicza, z którym występował w Warszawie i w Wilnie. W 1907 r. Gawalewicz zaangażował Sztaszkowskiego do prywatnego Teatru Małego w Warszawie, z którym występował na scenach w różnych miastach Królestwa Polskiego, zdobywając uznanie jako jeden z pierwszorzędnych artystów w rolach charakterystycznych. We wrześniu 1910 r. wszedł do zespołu Dramatu i Komedii Warszawskich Teatrów Rządowych; sporadycznie reżyserował, a także uczył wymowy i recytacji w Szkole Aplikacyjnej WTR. Prowadził również zajęcia z gry scenicznej na kursach wokalno-dramatycznych Józefy Hryniewieckiej. Od 1916 r. rozpoczął wykłady w nowo utworzonej przy Wydziale Filologiczno-Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego Katedrze Wymowy. Od sezonu 1919/1920 związał się z "Redutą" Juliusza Osterwy.
Chmieliński natomiast w 1890 r. wyjechał do Lwowa, gdzie przebywał prawie 30 lat, zaangażowany do teatru lwowskiego. Czasami na występach gościnnych odwiedzał Warszawę, a także występował w Kijowie, Wiedniu i Paryżu. Uzyskawszy opinię wybitnego aktora, zaczął udzielać lekcji deklamacji i gry scenicznej.
Obok zawodu aktora, który kierował losami życia Chmielińskiego, we Lwowie rozpoczął solidne studia rzeźbiarskie, pod kierunkiem Leonarda Marconiego, a następnie jego ucznia (i zięcia) - Antoniego Popiela. O zdolnościach Chmielińskiego w tym kierunku i szybkim opanowaniu sztuki i techniki rzeźbiarskiej świadczą prace, które pokazywał już na początku XX w. W latach 1900-1910 wykonał wiele portretów i kompozycji figuralnych, m.in. popiersia Jana K. Galla, Kornela Ujejskiego, Adama Asnyka, Henryka Sienkiewicza. Portretował także kolegów z teatru, jak śpiewaczkę Helenę Oleską czy aktorkę Jadwigę Gembarzewską. Modelował również swoje autoportrety - w roli Szekspirowskiego króla Leara czy Shylocka. Portrety jego dłuta tego czasu charakteryzują się obok wydobycia cech charakterystyki modela płynnym secesyjnym rysunkiem o nieostrych konturach.
Dla Teatru Miejskiego we Lwowie Chmieliński wykonał model posągu Heleny Modrzejewskiej w roli lady Makbet, który w wielkości naturalnej (1,70 m), przekuty w marmurze stanąć miał w foyer teatru. Do realizacji jednak nie doszło. Także nie zrealizowano jego innych pomysłów pomnikowych dla Lwowa. Najbardziej zaawansowane były prace przy pomniku Juliusza Słowackiego, który miał stanąć na Wałach Hetmańskich naprzeciw teatru. Położono nawet kamień węgielny pod jego budowę, ale zamiarowi temu przeszkodził brak funduszy (których zbieranie nie szło szybko), a potem wybuch pierwszej wojny światowej. Podobnie nie doczekał się realizacji jego projekt pomnika Fryderyka Chopina (model, brąz w Galerii Rzeźby w Łazienkach) oraz Marii Konopnickiej. Zrealizowano jedynie projekt pomnika nagrobnego Szymona Wizunasa Szydłowskiego (w pracowni Al. Zagórskiego), otwierającego Kwaterę Powstańców 1863 r. na Cmentarzu Łyczakowskim.
W okresie lwowskim Chmieliński tworzył także statuetki i grupy rodzajowe. Niektóre z nich powielane były w lwowskiej fabryce majoliki i terakoty Jana Lewińskiego oraz w pacykowskiej fabryce fajansu (m.in. "Zaczytana", "Dziewczynka z koszykiem róż", 1911-1914).
Chmieliński pracował we Lwowie do połowy 1919 r., po czym wrócił do Warszawy, gdzie spotkał się ze swym starym kolegą Władysławem Staszkowskim. Owocem tego spotkania jest portret tego ostatniego z 1926 r. Głowa kolegi oddana została z naturalistycznym wręcz realizmem, niezagubionym jednak w szczegółach; zwraca uwagę wydobyciem charakteru i wrażenia życia. W odróżnieniu od wcześniejszych, lwowskich portretów dłuta Chmielińskiego, głowa ta umieszczona została, jak to bywało w czasach klasycznych i klasycystycznych, na fragmencie nagiego torsu. Podobnie postąpił rzeźbiarz, oddając wizerunek Grzegorza Łopieńskiego w 1929 r., z którego pracownią brązowniczą w Warszawie sporadycznie współpracował. Chmieliński wystawiał swe prace (oprócz rzeźby także obrazy olejne i rysunki) na wystawach Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie; w 1925 r. miał wystawę indywidualną w Salonie Czesława Garlińskiego.
W 1932 r. Chmieliński uroczyście obchodził 50-lecie pracy scenicznej; był już wtedy na emeryturze. W 1930 r. na emeryturę przeszedł także Staszkowski. Obaj wybitni aktorzy nadal jednak, choć sporadycznie, występowali na scenie oraz grali w kilku filmach kręconych wówczas w Warszawie. Staszkowski zagrał m.in. w dramatach filmowych: "Kobieta, która widziała śmierć" (1919) i "Przez piekło" (1921), Chmieliński zaś wystąpił w filmach: "Nie damy ziemi, skąd nasz ród" (1920), w słynnej "Niewolnicy miłości" o doborowej obsadzie (m.in. Jadwiga Smosarska, Maria Brydzińska, Hanka Ordonówna, Józef Węgrzyn, Antoni Fertner, Stefan Jaracz, Aleksander Zelwerowicz, 1921) oraz w "Córce generała Pankratowa", także w znakomitym towarzystwie (m.in. Kazimierz Junosza-Stępowski, Aleksander Żabczyński, Nora Ney, Zofia Terne, Stefania Górska, 1934).
Staszkowski, "artysta scen polskich", zmarł w 1936 r.; na grobie, co już powiedziano, na wysokim kamiennym postumencie, postawiono jego portret dłuta Chmielińskiego. Chmieliński umarł w 1941 r., na jego grobie na Powązkach napisano jedynie: "art. dramatyczny", choć jego plastyczny dorobek był także znaczny, a przykładem tego jest choćby niedaleko znajdująca się jego dłuta głowa kolegi.
