Artykuły

Rok 2015 został ustanowiony przez Sejm Rokiem św. Jana Pawła II i Jana Długosza, a także Rokiem Teatru Publicznego

STY­CZEŃ:

12 stycz­nia mija 70 lat od roz­po­czę­cia zi­mo­wej ofen­sy­wy Armii Czer­wo­nej z linii Wisły i Narwi w kie­run­kach za­chod­nim i pół­noc­nym. W re­zul­ta­cie Armia Czer­wo­na za­ję­ła ob­szar Pol­ski cen­tral­nej, a także Prusy Wschod­nie oraz Po­mo­rze. 17 stycz­nia 1. Armia Woj­ska Pol­skie­go wkro­czy­ła do zruj­no­wa­nej War­sza­wy.

Dwa dni póź­niej (19 stycz­nia) przy­pa­da 70. rocz­ni­ca wy­da­nia przez ko­men­dan­ta głów­ne­go AK gen. Le­opol­da Oku­lic­kie­go roz­ka­zu o roz­wią­za­niu struk­tur Armii Kra­jo­wej, która uwa­ża­na jest za naj­więk­sze i naj­le­piej zor­ga­ni­zo­wa­ne pod­ziem­ne woj­sko dzia­ła­ją­ce w oku­po­wa­nej Eu­ro­pie.

W stycz­niu mija 70. lat od wy­zwo­le­nia KL Au­schwitz przez Armię Czer­wo­ną. Niem­cy za­ło­ży­li obóz Au­schwitz w 1940 r., aby wię­zić w nim Po­la­ków. Au­schwitz II-Bir­ke­nau po­wstał dwa lata póź­niej. Stał się miej­scem za­gła­dy Żydów. W kom­plek­sie obo­zo­wym funk­cjo­no­wa­ła też sieć po­do­bo­zów. W Au­schwitz Niem­cy zgła­dzi­li co naj­mniej 1,1 mln ludzi, głów­nie Żydów, a także Po­la­ków, Romów, jeń­ców so­wiec­kich i osób innej na­ro­do­wo­ści. Obóz wy­zwo­li­li 27 stycz­nia 1945 r. żoł­nie­rze 100. Lwow­skiej Dy­wi­zji Pie­cho­ty. Wy­zwo­li­li ok. 7 tys. więź­niów. W wal­kach zgi­nę­ło 231 żoł­nie­rzy so­wiec­kich.

*

LUTY:

W lutym przy­pa­da 70 rocz­ni­ca pod­ję­cia przez Kra­jo­wą Radę Na­ro­do­wą uchwa­ły o od­bu­do­wie sto­li­cy (3 lu­te­go). Wo­jen­ne stra­ty urba­ni­stycz­ne War­sza­wy wy­no­si­ły ok. 84 proc., (za­bu­do­wa prze­my­sło­wa - 90 proc., miesz­kal­na - 72 proc. i za­byt­ko­wa - 90 proc.).

70 lat temu od­by­ła się rów­nież kon­fe­ren­cja jał­tań­ska (4-11 lu­te­go), która do dziś po­zo­sta­je sym­bo­lem zdra­dy za­chod­nich so­jusz­ni­ków wobec Pol­ski i ich zgody na pod­po­rząd­ko­wa­nie Eu­ro­py Wschod­niej to­ta­li­tar­ne­mu im­pe­rium so­wiec­kie­mu. W kon­fe­ren­cji udział wzię­li Józef Sta­lin, Fran­klin D. Ro­ose­velt i Win­ston Chur­chill.

10 lu­te­go mija 75 lat od pierw­szej ma­so­wej de­por­ta­cji 140 tys. Po­la­ków w głąb Związ­ku So­wiec­kie­go, prze­pro­wa­dzo­nej przez NKWD. Ko­lej­ne de­por­ta­cje oby­wa­te­li pol­skich prze­pro­wa­dzo­no w kwiet­niu i czerw­cu 1940 r. Ostat­nią roz­po­czę­to w przeded­niu wojny nie­miec­ko-so­wiec­kiej pod ko­niec maja 1941 r. W sumie we­dług da­nych NKWD w czte­rech de­por­ta­cjach ze­sła­no około 330-340 tys. osób.

*

MA­RZEC:

W marcu (27-28) przy­pa­da 70. rocz­ni­ca pod­stęp­ne­go aresz­to­wa­nia przez NKWD 16 przy­wód­ców Pol­skie­go Pań­stwa Pod­ziem­ne­go, któ­rych wy­wie­zio­no do mo­skiew­skie­go wię­zie­nia na Łu­bian­ce. Oskar­żo­no ich o dzia­ła­nia prze­ciw­ko Armii Czer­wo­nej i Związ­ko­wi So­wiec­kie­mu oraz współ­pra­cę z Niem­ca­mi. W czerw­cu 1945 roku Ko­le­gium Woj­sko­we Sądu Naj­wyż­sze­go ZSRS w Mo­skwie ogło­si­ło wyrok w ich spra­wie. Trzech spo­śród ska­za­nych w pro­ce­sie zmar­ło w so­wiec­kich wię­zie­niach: ostat­ni do­wód­ca AK gen. Le­opold Oku­lic­ki "Niedź­wia­dek", wi­ce­pre­mier i de­le­gat Rządu na Kraj Jan Sta­ni­sław Jan­kow­ski oraz Sta­ni­sław Ja­siu­ko­wicz, czło­nek Rady Mi­ni­strów na Kraj ze Stron­nic­twa Na­ro­do­we­go.

*

KWIE­CIEŃ:

2 kwiet­nia mija 10. rocz­ni­ca śmier­ci św. Jana Pawła II, który uchwa­łą Sejmu RP zo­stał pa­tro­nem roku 2015. Po­sło­wie przy­ję­li uchwa­łę "w po­czu­ciu mo­ral­ne­go obo­wiąz­ku i głę­bo­kie­go sza­cun­ku wobec po­sta­ci, która wy­war­ła tak zna­czą­cy wpływ na losy nie tylko na­sze­go na­ro­du, ale i ca­łe­go współ­cze­sne­go świa­ta".

100 lat temu 6 kwiet­nia 1915 roku uro­dził się Ta­de­usz Kan­tor, jeden z naj­waż­niej­szych twór­ców i re­for­ma­to­rów XX-wiecz­ne­go te­atru, ma­larz, sce­no­graf, aktor, wy­kła­dow­ca kra­kow­skiej ASP. Autor ma­ni­fe­stów ar­ty­stycz­nych, współ­za­ło­ży­ciel Grupy Kra­kow­skiej i za­ło­ży­ciel Te­atru Cri­cot 2, jego naj­gło­śniej­sze spek­ta­kle to "Umar­ła klasa", "Wie­lo­po­le, Wie­lo­po­le", "Niech scze­zną ar­ty­ści", "Nigdy tu już nie po­wró­cę".

W kwiet­niu od­bę­dą się uro­czy­sto­ści po­świę­co­ne ofia­rom Zbrod­ni Ka­tyń­skiej sprzed 75 lat. De­cy­zja o wy­mor­do­wa­niu pol­skich jeń­ców wo­jen­nych z obo­zów w Ko­ziel­sku, Sta­ro­biel­sku i Ostasz­ko­wie oraz oby­wa­te­li pol­skich prze­trzy­my­wa­nych w wię­zie­niach NKWD na ob­sza­rze przed­wo­jen­nych wschod­nich wo­je­wództw Rze­czy­po­spo­li­tej za­pa­dła na po­sie­dze­niu Biura Po­li­tycz­ne­go KC WKP(b). W sumie w jej wy­ni­ku zgła­dzo­no około 22 tys. osób. W nocy z 12 na 13 kwiet­nia 1940 r., a więc w cza­sie kiedy NKWD mor­do­wa­ło pol­skich jeń­ców i więź­niów, ich ro­dzi­ny stały się ofia­ra­mi ma­so­wej de­por­ta­cji w głąb ZSRS prze­pro­wa­dzo­nej przez wła­dze so­wiec­kie.

18 kwiet­nia ob­cho­dzo­na bę­dzie 200. rocz­ni­ca prze­gra­nej przez Na­po­le­ona bitwy pod Wa­ter­loo, która ozna­cza­ła zmierzch do­mi­na­cji fran­cu­skiej w Eu­ro­pie. Po­ko­na­ne­go wodza osa­dzo­no na Wy­spie Św. He­le­ny na Oce­anie Atlan­tyc­kim. Tam też dożył swych ostat­nich dni.

*

MAJ:

3 maja przy­pa­da 200. rocz­ni­ca za­war­cia trak­ta­tów po­mię­dzy Rosją, Pru­sa­mi i Au­strią ws. no­we­go po­dzia­łu ziem pol­skich; utwo­rzo­no Kró­le­stwo Pol­skie zwią­za­ne z Rosją, za­leż­ne od Prus Wiel­kie Księ­stwo Po­znań­skie oraz Rzecz­po­spo­li­tą Kra­kow­ską, która była pod kon­tro­lą trzech za­bor­ców. Trak­ta­ty zo­sta­ły włą­czo­ne do Aktu Koń­co­we­go Kon­gre­su Wie­deń­skie­go z 9 czerw­ca 1815 roku.

Ko­lej­na rocz­ni­ca przy­pa­da 8 maja, w dniu 70 rocz­ni­cy ka­pi­tu­la­cji III Rze­szy i za­koń­cze­nia II wojny świa­to­wej w Eu­ro­pie. Hi­sto­ry­cy róż­nią się w oce­nie zna­cze­nia 8 maja 1945 r. dla Eu­ro­py i na­sze­go kraju. We­dług jed­nych ba­da­czy, ko­niec wojny w Eu­ro­pie ozna­czał przede wszyst­kim zwy­cię­stwo nad na­zi­zmem i oca­le­nie na­ro­du pol­skie­go przed bio­lo­gicz­ną za­gła­dą. Dla in­nych 8 maja jest dniem klę­ski na­ro­dów wschod­niej Eu­ro­py, od­da­nych przez za­chod­nich alian­tów pod so­wiec­kie pa­no­wa­nie.

80 lat temu 12 maja 1935 r. w Bel­we­de­rze o godz. 20.45 zmarł mar­sza­łek Józef Pił­sud­ski. W cza­sie uro­czy­sto­ści po­grze­bo­wych na Wa­we­lu pre­zy­dent Igna­cy Mo­ścic­ki mówił: "Cie­niom kró­lew­skim przy­był to­wa­rzysz wiecz­ne­go snu. Skroń jego nie okala ko­ro­na, a dłoń nie dzier­ży berła. A kró­lem był serc i wład­cą doli na­szej".

*

CZER­WIEC:

1 czerw­ca ob­cho­dzić bę­dzie­my 100. rocz­ni­cę uro­dzin ks. Jana Twar­dow­skie­go. Ks. Twar­dow­ski jest przed­sta­wi­cie­lem współ­cze­snej li­ry­ki re­li­gij­nej, au­to­rem ponad 50 ksią­żek - przede wszyst­kim po­ezji re­li­gij­nej, w tym zna­ne­go wier­sza z wer­sem "Spiesz­my się ko­chać ludzi, tak szyb­ko od­cho­dzą".

Przed 75 laty w Pal­mi­rach pod War­sza­wą w ciągu dwóch dni (20-21) Niem­cy roz­strze­la­li 378 więź­niów z Pa­wia­ka i Al. Szu­cha. Była to naj­więk­sza eg­ze­ku­cja w Pal­mi­rach, w któ­rej zgi­nę­li znani dzia­ła­cze spo­łecz­ni, po­li­ty­cy czy spor­tow­cy. Wśród nich byli: poseł na Sejm Mie­czy­sław Nie­dział­kow­ski, mar­sza­łek Sejmu Ma­ciej Rataj oraz złoty me­da­li­sta w biegu na 10 tys. me­trów na Igrzy­skach Olim­pij­skich w Los An­ge­les w 1932 r. Ja­nusz Ku­so­ciń­ski.

*

LI­PIEC:

W lipcu mija 70 lat od wy­co­fa­nia przez USA i Wiel­ką Bry­ta­nię uzna­nia dla rządu RP na uchodź­stwie i usank­cjo­no­wa­nia dzia­łal­no­ści Tym­cza­so­we­go Rządu Jed­no­ści Na­ro­do­wej (5 lipca).

W dniach 10-25 lipca wspo­mi­nać bę­dzie­my ofia­ry Ob­ła­wy Au­gu­stow­skiej prze­pro­wa­dzo­nej przed 70 laty przez od­dzia­ły NKWD. Jest ona naj­więk­szą nie­wy­ja­śnio­ną zbrod­nią na Po­la­kach po II woj­nie świa­to­wej. W jej wy­ni­ku za­trzy­ma­no 2 tys. osób; 600 po­dej­rze­wa­nych o po­wią­za­nia z AK-owskim pod­zie­miem wy­wie­zio­no. Ich los do dziś nie jest znany. Przyj­mu­je się, że zo­sta­li wy­wie­zie­ni w oko­li­ce Grod­na i za­mor­do­wa­ni. Ko­lej­nych 512 osób zo­sta­ło wy­wie­zio­nych na te­re­ny Litwy. Rów­nież nie wia­do­mo, co się z nimi stało.

W lipcu przy­pa­da 75. rocz­ni­ca roz­po­czę­cia Bitwy o An­glię, która trwa­ła do 31 paź­dzier­ni­ka 1940 roku. Od­par­cie bli­sko czte­ro­mie­sięcz­nej ofen­sy­wy Luft­waf­fe kosz­to­wa­ło życie 544 bry­tyj­skich i sprzy­mie­rzo­nych lot­ni­ków, w tym 29 Po­la­ków.

*

SIER­PIEŃ:

W sierp­niu minie 35 lat od roz­po­czę­cia straj­ku w Stocz­ni Gdań­skiej, któ­re­go bez­po­śred­nim po­wo­dem było żą­da­nie przy­wró­ce­nia Anny Wa­len­ty­no­wicz do pracy. Fala sierp­nio­wych straj­ków z 1980 r. do­pro­wa­dzi­ła do po­wsta­nia NSZZ "So­li­dar­ność" - pierw­szej w kra­jach ko­mu­ni­stycz­nych, nie­za­leż­nej od władz, le­gal­nej or­ga­ni­za­cji związ­ko­wej. Pod­pi­sa­nie po­ro­zu­mie­nia w Gdań­sku 31 sierp­nia 1980 roku mię­dzy ko­mi­sją rzą­do­wą a Mię­dzy­za­kła­do­wym Ko­mi­te­tem Straj­ko­wym i po­wsta­nie So­li­dar­no­ści stały się po­cząt­kiem prze­mian z 1989 roku - oba­le­nia ko­mu­ni­zmu i końca sys­te­mu jał­tań­skie­go.

15 sierp­nia ob­cho­dzić bę­dzie­my 95. rocz­ni­cę Bitwy War­szaw­skiej. Okre­śla­na mia­nem "cudu nad Wisłą" i uzna­wa­na za 18. prze­ło­mo­wą bitwę w hi­sto­rii świa­ta za­de­cy­do­wa­ła o za­cho­wa­niu przez Pol­skę nie­pod­le­gło­ści i ura­to­wa­niu Eu­ro­py przed bol­sze­wi­zmem.

*

WRZE­SIEŃ:

We wrze­śniu przy­pa­da 70. rocz­ni­ca po­wsta­nia kon­spi­ra­cyj­ne­go Zrze­sze­nia "Wol­ność i Nie­za­wi­słość", które w swym szczy­to­wym okre­sie dzia­ła­nia (lata 1945 - 1946) sku­pia­ło od 20 do 25 tys. człon­ków. Swe cele for­mu­ło­wa­ło w do­ku­men­cie "O wol­ność oby­wa­te­la i nie­za­wi­słość pań­stwa". Mówił on m.in. o ko­niecz­no­ści za­gwa­ran­to­wa­nia w Pol­sce wol­no­ści słowa, prze­ko­nań po­li­tycz­nych i zrze­sza­nia się. Do­ma­gał się za­prze­sta­nia re­pre­sji wobec opo­zy­cji oraz żoł­nie­rzy pod­zie­mia. (2 wrze­śnia).

19 wrze­śnia mija 75. lat od wiel­kiej ob­ła­wy w War­sza­wie, pod­czas któ­rej Niem­cy aresz­to­wa­li ponad 2 tys. męż­czyzn. Wśród nich zna­lazł się rot­mistrz Wi­told Pi­lec­ki, który do­bro­wol­nie dał się za­trzy­mać, aby do­trzeć do KL Au­schwitz w celu ze­bra­nia in­for­ma­cji na temat obozu i utwo­rze­nia w nim or­ga­ni­za­cji kon­spi­ra­cyj­nej.

*

PAŹ­DZIER­NIK:

9 paź­dzier­ni­ka 1920 roku ge­ne­rał Lu­cjan Że­li­gow­ski zajął Wilno i Wi­leńsz­czy­znę, pro­kla­mu­jąc utwo­rze­nie Litwy Środ­ko­wej, która zo­sta­ła na­stęp­nie przy­łą­czo­na do Pol­ski. Akcja woj­sko­wa sprzed 95 lat zo­sta­ła prze­pro­wa­dzo­na na po­le­ce­nie Jó­ze­fa Pił­sud­skie­go.

Tego sa­me­go dnia przy­pa­da 35. rocz­ni­ca przy­zna­nia Cze­sła­wo­wi Mi­ło­szo­wi li­te­rac­kiej Na­gro­dy Nobla. Od­bie­ra­jąc na­gro­dę, Mi­łosz po­wie­dział: - Je­stem czę­ścią pol­skiej li­te­ra­tu­ry, która jest względ­nie mało znana w świe­cie, gdyż jest nie­mal nie­prze­tłu­ma­czal­na. (...) Jest to ro­dzaj taj­ne­go brac­twa, ma­ją­ce­go wła­sne ob­rzę­dy ob­co­wa­nia z umar­ły­mi.

*

LI­STO­PAD:

Do wza­jem­ne­go prze­ba­cze­nia win i dia­lo­gu wzy­wał list bi­sku­pów pol­skich do nie­miec­kich wy­sła­ny z Rzymu 18 li­sto­pa­da 1965 roku. W tym roku mija 50. rocz­ni­ca tego wy­da­rze­nia. List do Epi­sko­pa­tu Nie­miec był jed­nym z pism wy­sła­nych do 56 kra­jów z za­pro­sze­niem do uczest­nic­twa w ob­cho­dach 1000-le­cia chrztu Pol­ski. Jego ideą było prze­ka­za­nie in­for­ma­cji o rocz­ni­cy po­cząt­ków chrze­ści­jań­stwa na pol­skich te­re­nach oraz zwią­za­nym z nim mil­le­nium pań­stwa i na­ro­du. Pismo zo­sta­ło wy­sto­so­wa­ne przez bio­rą­cych udział w ob­ra­dach II So­bo­ru Wa­ty­kań­skie­go w Rzy­mie pol­skich bi­sku­pów m.in. kard. Ste­fa­na Wy­szyń­skie­go i Ka­ro­la Woj­ty­łę. Jego po­my­sło­daw­cą był ar­cy­bi­skup wro­cław­ski Bo­le­sław Ko­mi­nek.

185 lat temu w nocy z 29 na 30 li­sto­pa­da 1830 r. w War­sza­wie roz­po­czę­ło się po­wsta­nie li­sto­pa­do­we - zryw nie­pod­le­gło­ścio­wy skie­ro­wa­ny prze­ciw­ko ro­syj­skie­mu za­bor­cy. Przez 10 mie­się­cy 140 tys. ludzi pro­wa­dzi­ło walkę z naj­więk­szą po­tę­gą mi­li­tar­ną Eu­ro­py, od­no­sząc w niej po­waż­ne, lecz przej­ścio­we suk­ce­sy. Roz­po­czę­te w li­sto­pa­do­wą noc po­wsta­nie na­ro­do­we było naj­więk­szym wy­sił­kiem zbroj­nym w pol­skich wal­kach wy­zwo­leń­czych XIX wieku.

*

GRU­DZIEŃ:

9 grud­nia 1990 r. od­by­ła się druga tura pierw­szych wy­bo­rów pre­zy­denc­kich. Lecha Wa­łę­sę po­par­ło 74,25 proc. gło­su­ją­cych, na­to­miast Sta­ni­sła­wa Ty­miń­skie­go 25,75 proc. Ponad 344 tys. wy­bor­ców od­da­ło nie­waż­ne głosy.

22 grud­nia 1990 r. Lech Wa­łę­sa zło­żył na po­sie­dze­niu Zgro­ma­dze­nia Na­ro­do­we­go przy­się­gę pre­zy­denc­ką. Tego sa­me­go dnia na Zamku Kró­lew­skim ode­brał z rąk ostat­nie­go pre­zy­den­ta RP na uchodź­stwie Ry­szar­da Ka­czo­row­skie­go in­sy­gnia wła­dzy pre­zy­denc­kiej II RP.

W grud­niu przy­pa­da rów­nież 600 rocz­ni­ca uro­dzin Jana Dłu­go­sza, au­to­ra "Rocz­ni­ków, czyli Kro­nik sław­ne­go Kró­le­stwa Pol­skie­go", a także wy­bit­ne­go pol­skie­go dy­plo­ma­ty i du­chow­ne­go; wy­cho­waw­cy synów Ka­zi­mie­rza Ja­giel­loń­czy­ka.

Przed 45. laty, w od­po­wie­dzi na pod­wyż­ki cen ar­ty­ku­łów pierw­szej po­trze­by, na całe Wy­brze­że roz­la­ła się fala straj­ków, przy­bie­ra­jąc cha­rak­ter po­wsta­nia ro­bot­ni­cze­go. 17 grud­nia 1970 r., w Gdyni woj­sko otwo­rzy­ło ogień do ro­bot­ni­ków idą­cych do pracy. Było to naj­tra­gicz­niej­sze wy­da­rze­nie w cza­sie pa­cy­fi­ka­cji ro­bot­ni­czych pro­te­stów na Wy­brze­żu do­ko­na­nej przez wła­dze ko­mu­ni­stycz­ne - w jej wy­ni­ku zgi­nę­ło 45 osób, a 1 165 od­nio­sło rany.

Rok 2015 zo­stał usta­no­wio­ny przez Sejm Ro­kiem św. Jana Pawła II i Jana Dłu­go­sza, a także Ro­kiem Te­atru Pu­blicz­ne­go z racji 250. rocz­ni­cy po­wsta­nia naj­star­sze­go w Pol­sce Te­atru Na­ro­do­we­go w War­sza­wie.