Artykuły

Instytut Teatralny zaprasza na projekcję dwóch spektakli Jerzego Gruzy w ramach cyklu "25/250. Spektakle Teatru Telewizji". W najbliższą niedzielę (1 marca) o g. 16 widzowie zobaczą "Rewizora" i "Mieszczanina szlachcicem". Rozmowę z reżyserem oraz aktorką Barbarą Krafftówną poprowadzi Jan Buchwald.

W cyklu "25/250", po Adamie Hanuszkiewiczu i Jerzym Antczaku, prezentujemy kolejnego mistrza telewizyjnego teatru - Jerzego Gruzę. Z bogatego, liczącego 45 spektakle dorobku reżysera, przypominamy dwa klasyczne widowiska pióra mistrzów światowej komedii:

MIESZCZANIM SZLACHCICEM

Moliera

(73')

premiera: 26 grudnia1969

XVII - wieczna, ironiczna komedia o człowieku, który wiedziony snobizmem, za wszelką cenę zapragnął uchodzić za kogoś z innej sfery. Ostatnia rola telewizyjna Bogumiła Kobieli w spektaklu, którego premiera miała miejsce pół roku po jego tragicznej śmierci. W widowisku wystąpili również m.in. Barbara Krafftówna, Magdalena Zawadzka, Iga Cembrzyńska, Edward Dziewoński, Kazimierz Rudzki, Wiesław Gołas, Bronisław Pawlik.

REWIZOR

Mikołaja Gogola

(105')

premiera: 5 grudnia 1977

XIX - wieczna komedia obyczajowa o rosyjskiej prowincji, na której gnuśni i skorumpowani przedstawiciele lokalnego establishmentu wpadają w pułapkę własnej małości, strachu i skrajnego serwilizmu wobec biurokratycznej władzy. W głównej roli Tadeusz Łomnicki, obok niego m. in.: Piotr Fronczewski, Anna Seniuk, Joanna Szczepkowska, Wojciech Pszoniak, Bogdan Baer, Wiesław Drzewicz, Wojciech Siemion, Witold Pyrkosz, Krzysztof Kowalewski.

goście: Barbara Krafftówna i Jerzy Gruza

prowadzenie pokazów: Jan Buchwald

25/250 - prezentacja 25 wybranych spektakli Teatru Telewizji, uzupełniona komentarzami oraz spotkaniami z twórcami. Pokazy odbywają się w niedzielne popołudnia w Instytucie Teatralnym przez cały rok 2015 w ramach obchodów "250-lecia istnienia teatru publicznego w Polsce". Pomysłodawcami cyklu są Jan Buchwald i Wojciech Majcherek.

Wstęp wolny

***

Trudno sobie było wyobrazić przegląd 25 przedstawień Teatru TV na 250-lecie teatru publicznego bez twórczości Jerzego Antczaka, bohatera 2. odsłony naszego cyklu. Ale też trudno było wybrać do prezentacji dwa spektakle z jego bogatego dorobku. Co do jednego mieliśmy absolutną pewność: "Mistrz" z pamiętną kreacją Janusza Warneckiego, ale także z Ignacym Gogolewskim, Ryszardą Hanin, Zbigniewem Cybulskim, Igorem Śmiałowskim i innymi wybitnymi aktorami. Mało kto pamięta, że tę sztukę Zdzisława Skowrońskiego Antczak najpierw zrealizował w Teatrze TV (z nieco inną obsadą), a później sfilmował i ta wersja zdobyła prestiżową Prix Italia w 1966 roku. Ona też najczęściej jest powtarzana. Wkrótce minie 50 lat od premiery, a "Mistrza" wciąż ogląda się jako przejmującą opowieść o miłości do teatru, a także o sile sztuki aktorskiej interpretacji.

Jerzy Antczak miał swoje preferencje repertuarowe i wyrazisty styl reżyserski. Wśród realizowanych przez niego utworów dominują sztuki realistyczne (m.in. Czechowa, Bułhakowa, Niekrasowa, Ostrowskiego, Williamsa, O'Neilla, Szaniawskiego), choć znajdziemy też klasykę romantyzmu ("Kordiana" i "Fantazego"). Ale jeśli po latach pamięta się poszczególne spektakle to także dzięki aktorom, których Antczak z nieomylnym wyczuciem angażował i prowadził. Wspominał o tym Ignacy Gogolewski podczas rozmowy poprzedzającej pokaz "Mistrza" (aktor zagrał w jeszcze wielu innych przedstawieniach reżysera), a Zofia Kucówna zapytana o charakterystykę pracy Adama Hanuszkiewicza i Jerzego Antczaka stwierdziła, że obu reżyserów łączył niezwykły entuzjazm w pracy z aktorami. Kucówna wystąpiła w prezentowanym w Instytucie Teatralnym "Notesie"z 1968 roku, ale dwie główne role w tym spektaklu zagrali aktorzy, których Antczak częściej obsadzał: Tadeusz Fijewski i Jan Englert. Stworzone przez nich portrety ofiar przedwojennego kryzysu zyskały wiarygodne psychologicznie cechy, nawet jeśli opowiadana historia była uproszczona. W przedstawieniu tym Antczak wprowadził sceny plenerowe o charakterze filmowym. Nie był to pierwszy tego typu eksperyment w Teatrze TV, takie próby podejmował już Adam Hanuszkiewicz, ale w przypadku Antczaka świadczyły o jego zamiłowaniu do realizmu. Warto przy tej okazji wspomnieć, że o estetyce telewizyjnego teatru Jerzego Antczaka współdecydował znakomity scenograf Jerzy Masłowski, z którym reżyser najczęściej pracował.

Sposób realizacji scen plenerowych "Notesu" jest przykładem pewnego etapu rozwoju języka narracji telewizyjnego teatru. Jego twórców od samego początku fascynowała, mająca swe źródła w reportażowym charakterze telewizji, zdolność i skłonność do pokazywania rzeczywistości innej niż tylko ta uformowana w telewizyjnym studiu. Dialogowa struktura spektaklu o rozwiniętej fabule zyskiwała na wyrazistości i atrakcyjności, gdy akcja przenosiła się na pokazywaną w sposób filmowy ulicę lub w naturalne plenery.

W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ubiegłego wieku możliwości w tym zakresie ograniczał stopień rozwoju techniki telewizyjnej. Elektroniczne kamery telewizyjne na pokaźnych rozmiarów wózkach były duże, ciężkie i zbyt mało mobilne, by mogły podążać za ułożoną przez reżysera akcją. Zdecydowanie bardziej nadawały się do tego filmowe kamery reportażowe, które rejestrowały obraz na światłoczułej taśmie 16 mm. W rezultacie często stosowano "realizację mieszaną". Sceny rozgrywające się w studiu łączone były z zarejestrowanymi wcześniej w sposób filmowy sekwencjami plenerowymi, które zwano "dokrętkami". To było jakby połączenie dwóch różnych światów - inne komponowanie kadru, inny ruch kamery, odmienny sposób oświetlenia, dwa różne walory obrazu. Widzowie przyjmowali jednak tę konwencję, uznając w swoim odbiorze ciągłość tak prowadzonej narracji.

Jan Buchwald, Wojciech Majcherek

***

Pełny program oraz relacje wideo z poprzednich spotkań:

http://www.instytut-teatralny.pl/kalendarium/25-250-spektakle-teatru-telewizji_2015-03-01