Artykuły

1913 - Marcel Duchamp wystawia pierwszy "ready-made" - "Koło rowerowe", które wraz z widelcem zostaje przymocowane do stołka.

1914 - Po samobójczej śmierci narzeczonej Stanisław Ignacy Witkiewicz wyrusza z Bronisławem Malinowskim w podróż do Australii i Nowej Gwinei. Po serii kłótni powraca i wstępuje do armii rosyjskiej. Ma już za sobą powieść "622 upadki Bunga, czyli demoniczna kobieta".

1915 - Na plebanii w Wielopolu Skrzyńskim przychodzi na świat Tadeusz Kantor, syn Mariana Kantora- -Mirskiego i Heleny z Bergerów. Ojciec zostaje powołany do wojska, po zakończeniu wojny nie wróci do rodziny, osiedli się na Śląsku - zginie w Auschwitz. W 1920 r. matka z synem i starszą od niego córką wyjedzie do Tarnowa.

1929 - Początki działalności pierwszej Grupy Krakowskiej (nazwa przyjmie się w roku 1933). Zakładają ją m.in. Maria Jarema, Henryk Wiciński, Jonasz Stern, Sasza Blonder, Leopold Lewicki. Występują przeciw młodopolskiemu statusowi artysty i tradycjonalistycznym metodom nauczania na ASP. Chcą nawiązać do awangardy. Z pozycji lewicowych angażują się w życie społeczne.

1933 - W Krakowie powstaje Teatr Cricot Józefa Jaremy.

1934 - Tadeusz Kantor rozpoczyna studia na krakowskiej ASP. 1935 - Hans Bellmer publikuje pierwszą serię swoich słynnych "Lalek" - cykl fotografii opatrzony jest tytułem "Wariacje na temat montowania rozczłonkowanej małolatki".

1938 - Kantor organizuje na uczelni teatrzyk marionetkowy, wystawia "Śmierć Tintagilesa" Maurycego Maeterlincka.

1942 - W okupowanym Krakowie Kantor tworzy Podziemny Teatr Niezależny, wystawi fragmenty "Orfeusza" Cocteau, "Balladynę" Słowackiego i "Powrót Odysa" Wyspiańskiego. W mieszkaniu Ewy Siedleckiej Grupa Młodych Plastyków organizuje konspiracyjną wystawę.

1944 - We Francji przychodzi na świat Christian Boltanski, artysta eksplorujący temat dzieciństwa, przemijania, śmierci, wykorzystujący świadectwa, dokumenty, fotografie nieznanych osób.

1945 - Kantor jako scenograf rozpoczyna współpracę z krakowskimi teatrami, m.in. ze Starym Teatrem i Akademickim Teatrem Rotunda.

1948 - Na skierowany przeciwko "amerykańskiemu imperializmowi" Światowy Kongres Intelektualistów przylatuje do Wrocławia Pablo Picasso.

1948 - Kantor, który powrócił ze stypendium we Francji, prowadzi zajęcia ze studentami Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W grudniu wraz z Mieczysławem Porębskim przygotowuje w krakowskim Pałacu Sztuki Wystawę Sztuki Nowoczesnej. Biorą w niej udział m.in. Tadeusz Brzozowski, Jerzy Nowosielski, Jadwiga Maziarska, Janina Kraupe-Świderska, Erna Rosenstein, Maria Jarema, Jonasz Stern.

1949 - Aleksander Kobzdej maluje najbardziej znany polski obraz socrealistyczny - "Podaj cegłę". Maria Jarema i Jonasz Stern wycofują się z oficjalnego życia artystycznego.

1952 - Premiera utworu "4'33" Johna Cage'a, później opisywanego jako "cztery i pół minuty ciszy". W Woodstock (USA) David Tudor wykonuje ten utwór - otwierając i zamykając klawiaturę fortepianu w odpowiedniej chwili.

1955 - Kantor staje na czele grupy plastyków, krytyków i teoretyków sztuki, która zakłada teatr Cricot 2. Pół roku później wystawia pierwszy spektakl - "Mątwę" według Witkacego.

1955 - W Warszawie zostaje otwarta "Ogólnopolska Wystawa Młodej Plastyki przeciw wojnie - przeciw faszyzmowi", zwana także "Arsenałem". W wystąpieniu przeciw koloryzmowi i socrealizmowi biorą udział m.in. Andrzej Wróblewski , Jan Lebenstein, Jan Lenica, Alina Szapocznikow.

1959 - W Nowym Jorku Allan Kaprow występuje z akcją "18 Happenings in 6 Parts". Goście poruszają się według jego wskazówek, napotykając zaaranżowane sytuacje... Datę tę przyjmuje się jako początek happeningu jako gatunku sztuki.

1961 - Premiera "W małym dworku" według Witkacego teatru Cricot 2. Spektakl jest manifestem teatru informel.

1963 - Premiera "Wariata i zakonnicy" według Witkacego, czyli "teatr zerowy", pozbawiony akcji. "Wystawa popularna" (antywystawa): Kantor wiesza jak bieliznę na sznurach "remanenty" swojej twórczości: dokumenty, szkice, rysunki... Chce wyprowadzić definicję sztuki poza jej dotychczasowe granice.

1963 - Andy Warhol przekształca pomieszczenia przemysłowe w Nowym Jorku w pracownię artystyczną. Nazywa ją "The Factory".

1964 - Kantor rozwija ideę ambalażu.

1965 - W warszawskiej kawiarni Towarzystwa Sztuk Pięknych przy ul. Chmielnej ma miejsce pierwszy happening Kantora - "Critotage". Uczestniczący w nim artyści powtarzają 14 codziennych czynności (np. jedzą, golą się), doprowadzając je do absurdu.

1966 - W Paryżu umiera Edward Gordon Craig, angielski reżyser i aktor - twórca koncepcji aktora jako "nadmarionety", w myśl której żywy człowiek ma zostać zastąpiony "konstrukcją artystyczną".

1966 - Założyciele grupy "Wprost" (Maciej Bieniasz, Zbylut Grzywacz, Leszek Sobocki, Barbara Skąpska i Jacek Waltoś) deklarują: "Pokazujemy to, co robimy, swój warsztat, by ujawnić myśli i wyobrażenia w jej bezpośredniej, często pierwszej postaci".

1966 - Władysław Hasior na Przełęczy Snozkiej koło Czorsztyna konstruuje "Żelazne Organy" - pomnik grający na wietrze.

1967 - Kantor przygotowuje happening "List": siedmiu listonoszy przenosi ulicami Warszawy - z urzędu pocztowego przy ul. Ordynackiej do Galerii Foksal - list o wymiarach 2 na 14 metrów. Na trasie ustawieni są "sprawozdawcy". Osoby oczekujące w galerii "czytają na głos swoje prywatne listy". W sierpniu w Łazach odbywa się "Panoramiczny happening morski". Najpierw Edward Krasiński, stojąc na podeście zanurzonym częściowo w wodzie, odwrócony tyłem do widzów, dyryguje falami. Potem uczestnicy tworzą "żywy obraz" nawiązujący do "Tratwy Meduzy" Théodore'a Géricaulta i wygłaszają referaty dotyczące sztuki.

1968 - W Wiedniu tzw. akcjoniści przeprowadzają akcję znaną jako "Uni-Ferkelei" ("Uni-świństwo"). Günter Brus, Otto Mühl i Oswald Wiener publicznie załatwiają potrzeby fizjologiczne, masturbują się... - wszystko to podczas wykonywania austriackiego hymnu narodowego.

1968 - W Zalesiu Górnym pod Warszawą Edward Krasiński za pomocą niebieskiej taśmy klejącej oznacza przestrzeń na wysokości 130 cm. Od tej pory będzie to znak rozpoznawczy jego neoawangardowej sztuki.

1969 - Oficjalna premiera "Apocalypsis cum figuris" Jerzego Grotowskiego we wrocławskim Teatrze Laboratorium, jedno z najważniejszych wydarzeń w dziejach XX-wiecznego teatru.

1970 - Amerykanin Robert Smithson wydzierżawia 10 akrów ziemi w Utah, gdzie sypie spiralną groblę, łączącą abstrakcyjną formę z kształtem prymitywnych organizmów morskich. Początki "sztuki ziemi".

1971 - "Cambriolage", czyli "włamanie" do Galerii Foksal: Kantor wstawia do wnętrza gigantyczne krzesło, które zdaje się je rozsadzać. To emanacja idei "dzieła bezinteresownego".

1973 - Premiera "Nadobniś i koczkodanów" według Witkacego, deklaracja "teatru niemożliwego".

1973 - Konrad Swinarski wystawia "Dziady" Mickiewicza w Starym Teatrze, rok później przygotuje "Wyzwolenie" Wyspiańskiego, dwa lata później zginie w katastrofie lotniczej.

1975 - Pierwszy spektakl Kantorowskiego "teatru śmierci". W krakowskich Krzysztoforach wystawiona zostaje "Umarła klasa". Starcy wracają do szkoły, niosąc tornistry albo manekiny; w rytm "Walca François" odbywają się lekcje; obrazy ze szkoły mieszają się z historią I wojny światowej i fragmentami "Tumora Mózgowicza" Witkacego. Amerykański "Newsweek" uzna przedstawienie za najważniejsze wydarzenie teatralne świata.

1975 - Akademia Ruchu w warszawskiej galerii "Dziekanka" przedstawia spektakl pt. "Autobus". Aktorzy - pasażerowie i kierowca - pozostają w długotrwałym bezruchu. Tylko jedna postać porusza się co jakiś czas. Słychać odgłosy fabryki, uroczystości państwowych... Całość kończy się, gdy wyłączony zostaje prąd zasilający reflektory i nagłośnienie.

1980 - We Florencji ma miejsce premiera spektaklu "Wielopole, Wielopole". Miejscem akcji jest tu "Pokoik Wyobraźni", w którym nakładają się na siebie obrazy z życia rodziny, wspomnienia wojenne i sceny nawiązujące do męki Chrystusa.

1981 - W ramach akcji-donacji "Polentransport" Joseph Beuys osobiście ofiarowuje Muzeum Sztuki w Łodzi blisko tysiąc swoich autobiograficznych prac (na papierze i obiektów).

1983 - Początki działalności tzw. "Gruppy". Buntując się zarówno przeciw stanowi wojennemu, jak i neoawangardzie, Ryszard Grzyb, Jarosław Modzelewski, Włodzimierz Pawlak, Marek Sobczyk, Ryszard Woźniak i Paweł Kowalewski proponują malarstwo figuratywne, świadomie antyestetyczne.

1985 - W Norymberdze odbywa się premiera spektaklu "Niech sczezną artyści", pierwszego, w którym Kantor tak mocno analizuje własne dokonania, przedstawiając na scenie swój zwielokrotniony portret (autor pojawia się na scenie osobiście, reprezentują go aktorzy - bliźniacy Lesław i Wacław Janiccy oraz chłopiec w drewnianym wózku).

1985 - Mirosław Bałka zaprasza na obronę dyplomu warszawskiej ASP do opuszczonego domu w Żukowie, gdzie goście znajdują "Pamiątkę pierwszej komunii": figurę chłopca w garniturze pierwszokomunijnym, opierającą rękę o blat stolika, w który wmurowana została fotografia dziecka.

1986 - Prestiżową brytyjską Nagrodę Turnera otrzymuje duet Gilbert & George, autorzy dużych, wyrazistych kolaży wykonanych z fragmentów fotografii na tle czarnej kraty.

1988 - W Mediolanie odbywa się premiera spektaklu "Nigdy tu już nie powrócę" - ostatniego ukończonego przez Tadeusza Kantora i z jego udziałem. To kolaż wspomnień z powracającymi z dawnych przedstawień scenami, postaciami i rekwizytami.

1990 - Tadeusz Kantor umiera w Krakowie po próbie przedstawienia "Dziś są moje urodziny", w którym miał zagrać Właściciela Biednego Pokoju obchodzącego swoje 75-lecie. Zespół aktorski decyduje się ukończyć spektakl. Premiera odbywa się na początku roku następnego w Tuluzie i Paryżu. Artystę reprezentuje na scenie puste krzesło.

1995 - Duet artystyczny Christo i Jeanne-Claude opakowuje berliński Reichstag.

2002 - W Galerii Białej w Lublinie debiutuje Robert Kuśmirowski, artysta, którego sztuka będzie się opierać na kolekcjonerstwie, rekonstrukcji, kopiowaniu starych przedmiotów, dokumentów czy fotografii.

2014 - Otwarcie w Starym Podgórzu w Krakowie nowej siedziby Cricoteki. Tu w 2015 roku obchodzony jest - uchwalony przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej - jubileuszowy Rok Tadeusza Kantora