Artykuły

30 czerwca w siedzibie Oddziału Teatralno-Filmowego Muzeum Historii Katowic odbędzie się wernisaż wystawy "Lalka - Forma - Figura", która ma przybliżyć tradycyjne techniki lalkowe, ale także zwrócić uwagę na bogactwo i różnorodność szeroko rozumianego teatru lalkowego.

Czym właściwie jest teatr lalkowy? Wyrocznia Delficka XXI wieku, czyli "Wikipedia", z całą powagą swojego e-autorytetu twierdzi, że to "rodzaj teatru, w którym zamiast aktorów w spektaklach grają lalki". Czy rzeczywiście "zamiast aktora"?! Pod lalką, nad lalką, za lub obok, ale aktor być MUSI. Wszak to właśnie aktor/lalkarz/animator jest sercem, mózgiem i duszą lalki. Znacznie bliższe prawdzie jest drugie zdanie naszej e-wyroczni, które głosi, że: "głównym środkiem wyrazu jest lalka teatralna animowana przez aktora-lalkarza, najczęściej ukrytego za parawanem, czasem występującego razem z lalką na scenie". Jednak i ono wymaga pewnego uściślenia. Na pewno trudno się zgodzić ze słowem "najczęściej", bowiem spektakle parawanowe są już niezwykłą rzadkością. Trzeba także wyjaśnić, czym właściwie jest owa "lalka teatralna", błędnie nazywana "kukiełką", co twórców-lalkarzy doprowadza zwykle do szewskiej pasji. Pierwsze skojarzenie stawia nam zwykle przed oczyma "ludzika" sterowanego za pomocą sznurków i pręcików. A przecież lalka teatralne wcale nie musi być miniaturką człowieka lub zwierzątka, jeśli bowiem zechcemy przedstawić młynarza, za pomocą pełnego worka, to worek ów będzie młynarzem, bo taka jest umowa między twórcą a widzem. Podążając tym tropem możemy powiedzieć, że lalka teatralna to martwy przedmiot, który animowany przez aktora-lalkarza staję się bytem scenicznym - postacią.

Teatr lalek ma niezwykle długą i bogatą tradycję - wielu krajach, szczególne azjatyckich, lalkarze cieszą się ogromnym poważaniem. Ta dziedzina teatru wciąż ewoluuje - obok tradycyjnych lalek pojawiają się coraz bardziej oryginalne, trudne do sklasyfikowania formy. Bogactwo możliwości wyrazu, jakie daje lalka dostrzegali zresztą wielcy reformatorzy teatru, tacy jak H. von Kleist czy E. G. Craig. Po formy lalkowe sięgali także twórcy nie związani z lalkarstwem sensu stricto, jak Tadeusz Kantor czy Leszek Mądzik. Słowo "lalka" stało się wiec zbyt ciasne dla tak różnorodnej dziedziny. Co więcej, będąc w naszym języku synonimem zabawki, spycha ją do rangi "młodszej siostry prawdziwego teatru", lub w najlepszym wypadku, teatrzyku wyłącznie dla dzieci. Zapewne dlatego coraz częściej teatr lalkowy nazywany jest teatrem animacji, teatrem formy, a w Niemczech i Czechach teatrem figuratywnym.

Wystawa "LALKA - FORMA - FIGURA", skierowana jest nie tylko do koneserów, ale także (a może przede wszystkim) do tych zwiedzających, którzy dopiero zdobywają wiedzę na temat lalkarstwa, czy teatru w ogóle. Dlatego ma przybliżyć im tradycyjne techniki lalkowe ale także zwrócić uwagę na bogactwo i różnorodność szeroko rozumianego teatru lalkowego. Dlatego też, na wystawie znajdą się lalki z kilku teatrów, jak Teatr Dzieci Zagłębia, w Będzinie, Teatru w Kłodzku, Teatru Gry i Ludzie w Katowicach, Divadla Drak w Hradcu Králové, Fundacji im. Jana Dormana oraz ze zbiorów prywatnych. Wśród nich dzieła tak znanych twórców jak Jan Dorman, Jadwiga Mydlarska-Kowal, Noriyuki Sawa, Petr Matasek, Marek Zákostelecký i innych.

W trakcie wystawy będą się odbywać lekcje dla zorganizowanych grup.

Michał Tramer

***

Muzeum Historii Katowic

Oddział Teatralno-Filmowy

ul. Kopernika 11, Katowice