Artykuły

W lutowym numerze Teatru mapę teatrów Dolnego Śląska sporządziła Karolina Obszyńska.

Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Legnicy

Legnicki teatr od początku dyrekcji Jacka Głomba przełamuje barierę czwartej ściany, poszukując atrakcyjnych miejsc do prezentacji spektakli. Wystawia je w starych kinach, halach czy fabrykach, a także kościołach i dziedzińcach zamkowych. Dodaje to przedstawieniom autentyczności, szczególnie że niektóre z nich traktują o lokalnej historii, która efektownie wybrzmiewa w przestrzeni miasta. Sama teatralna scena, umiejscowiona w klasycystycznym budynku z pierwszej połowy XIX wieku, do dziś zachowała swoje dawne możliwości techniczne (dwie mechaniczne zapadnie, kanały burzowe, obrotówka), a w 2008 roku udało się zebrać środki na jej odrestaurowanie.

Inscenizowanie lokalnej historii to misja, którą Teatr Modrzejewskiej realizuje z pasją. Jeśli nie opowiada o niej wprost, twórcy znajdują pretekst, aby wspomnieć choć słowem o mieszkańcach Legnicy albo akcję spektaklu przenieść do tego miasta. Jacek Głomb, od 1994 roku dyrektor teatru, reżyserował tu spektakle o słynnej dzielnicy Zakaczawie, legnickim teatrze, osiadłych tu Łemkach czy historii Zagłębia Miedziowego Lubin. Kilka lat temu powołał Międzynarodowy Festiwal Teatralny "Miasto", który ściągał do Legnicy zagraniczne spektakle grane w różnych punktach miasta, a obecnie sam wraz z zespołem angażuje się w międzynarodowe projekty. Ubiegłoroczna wizyta w Macedonii zainspirowała go do stworzenia kolejnego - opowiadającego o losach narodów, które w jakiś sposób wpisały się w historię Dolnego Śląska i Legnicy. Spotkanie zaowocowało podjęciem współpracy z macedońskim Teatrem Narodowym, której efektem będzie międzynarodowy projekt sceniczny poświęcony losom macedońskich dzieci uchodźców z Grecji w latach 1946-1949, które w znacznej części znalazły schronienie właśnie w Legnicy.

Poza historią lokalną działalność artystyczna teatru w Legnicy koncentruje się także wokół historii prywatnej. W sezonie 2014/2015 Teatr Modrzejewskiej zakończył trzyletni cykl artystyczny o nazwie "Teatr Opowieści", poprzez który twórcy chcieli przeciwstawić się panującemu modelowi kultury i zwrócić uwagę na prywatne ludzkie historie, spychane zazwyczaj na margines.

Teatr stale współpracuje z takimi reżyserami jak Paweł Kamza, Leszek Bzdyl, Lech Raczak czy Piotr Cieplak, których przedstawienia zdobywają w większości pozytywne recenzje. W pamięci mediów zostały natomiast kontrowersje, jakie zrodziły się wokół "Spisku smoleńskiego" w reżyserii Lecha Raczaka. Przedstawienie, według niektórych mieszkańców, a także działaczy Legnickiego Klubu Gazety Polskiej oraz Prawa i Sprawiedliwości, obrazoburcze i znieważające patriotów, wywołało protesty pod gmachem teatru.

W repertuarze można znaleźć klasykę, "Matkę Joannę od Aniołów" czy "Ożenek", ale również spektakle poruszające problemy społeczne - molestowania ("Zanim chłodem powieje dzień") czy celebrytów i ich drogi do kariery ("Roxxy 2 Hot") - oraz adaptację współczesnej literatury ("Zabijanie Gomułki" na podstawie "Tysiąca spokojnych miast" Pilcha). Widownię dziecięcą i młodzieżową przyciągają "Niekończąca się opowieść" czy "Testament psa".

***

Teatr Lalki i Aktora w Wałbrzychu

Teatr Lalki i Aktora, założony w 1945 roku przez Tadeusza Karwata jako Teatr Lalek, to najstarszy teatr na Dolnym Śląsku. W 1999 roku stał się Teatrem Lalki i Aktora, wciąż w tym samym miejscu - sali letniego kina Klepiszewskiego - kilka lat później gruntownie odrestaurowanym. Od roku 2011 teatr uruchomił Małą Scenę, na której prowadzi edukację teatralną dla najmłodszych widzów - warsztaty "Za kulisami". Lekcje, połączone zazwyczaj ze spektaklami, zbierają grono zorganizowanej publiczności (szkolnej, wczesnoszkolnej i przedszkolnej).

Dzisiejszy Teatr Lalki i Aktora, pod dyrekcją Zbigniewa Prażmowskiego, który nominację otrzymał od prezydenta miasta, podtrzymuje repertuarowe tradycje poprzednich dyrektorów. Gromadząc spektakle, wciąż chętnie sięga po klasyczne baśnie, jak "Królowa Śniegu", "Jaś i Małgosia", "Królewna Śnieżka" czy "Czerwony Kapturek", najnowsze teksty młodych autorów, a także polskie dramaty, inscenizując je w ramach spektakli dla dorosłej publiczności. Znamienne jednak, że działalność artystyczna teatru w znacznej mierze koncentruje się na małych widzach (również tych najmłodszych, dla których powstają spektakle sensualne, oparte na badaniu i doświadczaniu, bez wyraźnej dramaturgii) - i to dla nich powstaje najwięcej propozycji w kolejnych sezonach. Ukłonem w stronę dorosłej publiczności jest natomiast wznowienie "Wariata i zakonnicy" Witkacego czy "Balladyny" (również dla młodzieży). Teatr Lalki i Aktora planował również sięgnąć po Witkacego, podejmując rozmowy o inscenizacji "Szewców", nigdy dotąd nie wystawianych w teatrach lalkowych, co ostatecznie nie doszło do skutku. Niewiele jest więc okazji, aby zgromadzić w teatrze dorosłą publiczność - ta zdecydowanie najliczniej pojawia się na koncertach - teatr zaprosił na swoją scenę choćby takie artystki jak Anita Lipnicka czy Katarzyna Groniec.

Otrzymana w 2014 roku dotacja miała pomóc teatrowi pokonać problemy techniczne, które na co dzień utrudniają pracę artystom. Mowa tu na przykład o konieczności zakupu dodatkowych mikroportów, które dotąd, w razie potrzeby, pożyczano od zaprzyjaźnionych placówek. Teatr planował również - chcąc wyjść naprzeciw oczekiwaniom widzów - uruchomić program do rezerwacji biletów online.

Liczne nagrody, na przykład Dolnośląska Nagroda Kulturalna "Silesia" (za szczególny wkład w rozwój dolnośląskiej kultury w 2012 roku) czy wyróżnienie przyznane podczas Międzynarodowego Festiwalu Teatrów dla Dzieci i Młodzieży "Korczak", dają teatrowi możliwość rozwoju i poszerzania oferty zarówno repertuarowej, jak i edukacyjnej. Ważnym projektem jest choćby ten o nazwie "Wałbrzyskie brzydkie kaczątka", skierowany do osób o zaniżonym poczuciu własnej wartości.

W teatrze reżyserują nie tylko polscy artyści (warto wymienić na przykład zdobywające ostatnio nagrody reżyserki Martynę Majewską lub Ewelinę Ciszewską) - coraz chętniej teatr nawiązuje też współpracę z reżyserami zagranicznymi: Słowakami i Czechami. W skład zespołu aktorskiego wchodzą m.in. Jerzy Gronowski, Jakub Grzybek, Bożena Oleszkiewicz, Sylwia Nowak. Wałbrzyskiemu teatrowi udaje się wystawić średnio cztery premiery w sezonie, gromadząc przy tym około 32,5 tys. widzów rocznie.

***

Teatr im. Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze

Za kulisami jeleniogórskiego teatru kryje się długa historia, której kolejne rozdziały rozpoczynają nowi dyrektorzy. Scena długo borykała się z brakiem stałej widowni, kłopotami finansowymi i pesymistycznymi nastrojami. Jednak od czasu dyrekcji artystycznej Aliny Obidniak - teatr zyskał rangę i zaczął aspirować do miana najważniejszego ośrodka kulturalnego Jeleniej Góry. Decyzje repertuarowe dyrektorki i wyraźny podział na małą i dużą scenę pozwoliły na nowo określić kierunek działalności artystycznej, choć teatr borykał się z problemami finansowymi. Sporo kontrowersji zebrało się w roku 2000 wokół dyrektora Grzegorza Mrówczyńskiego, przeciw któremu aktorzy zawiązali komitet protestacyjny, domagając się wyższych pensji i zmian repertuarowych. W latach 2003-2004, gdy funkcję dyrektora sprawował Bogdan Nauka, a Teatr Norwida połączono z Teatrem Animacji, powołano Scenę Inicjatyw Aktorskich - aktywną do dzisiaj. W tym czasie w teatrze nadal panowały minorowe nastroje, które udało się rozwiać nowej dyrektorce, młodej reżyserce, Małgorzacie Bogajewskiej. "Testosteron", spektakl w jej realizacji, przyciągnął do teatru rekordową liczbę widzów, a kolejne premiery zdobywały teatrowi przychylność, podobnie jak inna jeszcze inicjatywa Bogajewskiej - "Czas na nowy dramat", czyli czytania dramatów. Skrajne emocje budzili kolejni dwaj dyrektorzy: Wojtek Klemm, tworzący teatr polityczny, nad którego jakością artystyczną głośno dyskutowano oraz wybrany w drodze konkursu Bogdan Koca, którego decyzjom repertuarowym przypisywano skostnienie. Obecny dyrektor, Piotr Jędrzejas, który rozpoczął od klasyki ("Don Juan") i inscenizacji reportażu ("Miedzianka"), wprowadza do repertuaru także najnowsze teksty dramatyczne.

Od kilku sezonów do repertuaru teatru trafiają dramaty wielkich polskich twórców, takie jak "Portret" Sławomira Mrożka, "Śmieszny staruszek" i "Kartoteka" Tadeusza Różewicza, "Kordian" Juliusza Słowackiego, ale i obce - "Mistrz i Małgorzata" Bułhakowa czy "Ożenek" Nikołaja Gogola i "Proces" Franza Kafki. Spektakle dla dorosłych, w tym także komediowe, gromadzą stałą publiczność. Zorganizowana widownia pojawia się zwykle na spektaklach dla dzieci i młodzieży - warto wymienić choćby cieszące się popularnością "Łódeczkę" czy "Alicję w Krainie Dziwów". Od 2011 roku Teatr Norwida stale współpracuje z dwiema zagranicznymi scenami - teatrem Divadlo F.X. Šaldy z Liberca oraz Gerhart Hauptmann-Theater Görlitz-Zittau - owocem tej współpracy ma być chociażby spektakl "KLUB 27", oparty na życiorysach Janis Joplin, Kurta Cobaina, Amy Winehouse i Jimiego Hendriksa.

Obecnie z teatrem współpracują tacy artyści jak Jakub Krofta i Maria Wojtyszko, Tomasz Man, Michał Kotański. Jeleniogórski teatr to również zróżnicowany zespół aktorski, którego szeregi zasilają doświadczeni, jak i bardzo młodzi artyści - Tadeusz Wnuk, Bogusław Siwko, Kazimierz Krzaczkowski, Marta Łącka, Iwona Lach czy Agata Grobel.

***

Zdrojowy Teatr Animacji w Jeleniej Górze

W 2002 roku Jeleniogórski Teatr Animacji został połączony z Teatrem im. Cypriana Kamila Norwida i działał, do końca 2008 roku, jako Scena Animacji Teatru Jeleniogórskiego. Obecnie istnieje pod nazwą Zdrojowy Teatr Animacji. Funkcję dyrektora teatru sprawuje od 1994 roku Bogdan Nauka. To za jego sprawą teatr w 2000 roku doczekał się własnej sceny - Teatru Zdrojowego w Cieplicach. Ciekawa historia wiąże się natomiast z jego początkiem, kiedy to mieścił się w mieszkaniu przy ul. Drzymały i funkcjonował jako, powstała z inicjatywy aktora Andrzeja Dziedziula, Scena Lalkowa przy Jeleniogórskim Towarzystwie Społeczno-Kulturalnym.

Bogdan Nauka sprawnie układa repertuar, gromadząc widzów w różnym wieku, podstawę działalności artystycznej buduje jednak na widowni najmłodszej. Z pomocą reżyserów takich jak m.in. Michał Derlatka, Waldemar Wolański, Czesław Sieńko czy Petr Nosálek wystawia kilka nowych bajek w roku (takich jak choćby "Feliks Medyk", "Koziołek Matołek" czy "Konik Garbusek", który został zrealizowany w technice "czarnego teatru"), często również sam reżyseruje. Rzadko zdarza się, aby teatr przygotowywał spektakle dla dorosłych, a wystawione dotąd "Gimpel-Głupek" na podstawie opowiadania Singera czy Aqua Sanitata, choć obecne w stałym repertuarze, grane są sporadycznie.

Teatr Zdrojowy chętnie wychodzi ze swoją działalnością artystyczną w otwartą przestrzeń, gdzie wystawia spektakle związane z historią regionu, m.in. "Rzepiór - duch gór", "Legendy zamku Chojnik", "Wielki Teatr legend Karkonoszy" czy "Hofmamania".

Jednym z ważniejszych, od lat wystawianym z sukcesami, jest plenerowy spektakl Z życia smoków. Przedstawienie gościło na wszystkich krajowych i wielu zagranicznych festiwalach. "Opowieść o smoku zakochanym w żabie" zdobyła Srebrną Maskę Pierrota, czyli nagrodę publiczności na Letnich Spotkaniach Teatralnych w Chojnicach (1997). Teatr ze względu na swoje usytuowanie w Uzdrowisku Cieplice oprócz spektakli organizuje również koncerty i spektakle dla kuracjuszy i turystów przebywających w Cieplicach.

Jeleniogórski teatr może pochwalić się każdego roku około pięćdziesięciotysięczną widownią i udziałem w ponad osiemdziesięciu festiwalach w ciągu ostatniego dziesięciolecia. W obsadzie teatru od lat znajdują się tacy aktorzy jak Sylwester Kuper, Sławomir Mozolewski, Radosław Biniek czy Lidia Lisowicz.

***

Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu

Zawiła historia powstałej w 1964 roku sceny teatru doprowadziła do wyodrębnienia autonomicznego Teatru Dramatycznego im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu, w którym debiutowali uznani reżyserzy, jak Maja Kleczewska, Jan Klata, Michał Walczak czy Krzysztof Garbaczewski, z którymi teatr współpracuje do dziś. Pierwsze spektakle realizowali tu także Paweł Demirski i Monika Strzępka. Chociaż początki jego istnienia pamięta się jako nieudane (wspomina się niski poziom artystyczny, nieszczególnie ambitny repertuar), to od czasu dyrekcji Piotra Kruszczyńskiego wałbrzyski Teatr Dramatyczny wymieniany jest jako jeden z aktywniejszych w Polsce. Jego wzlot wiąże się z poszerzeniem działalności artystycznej i nawiązaniem współpracy z najlepszymi reżyserami, co dziś gwarantuje około 20 600 widzów rocznie, uczestnictwo w festiwalach i kolejne nagrody. Dyrektor teatru Danuta Marosz, obejmując w 2002 roku stanowisko kierownicze, ogłosiła, wraz z Piotrem Kruszczyńskim właśnie, początek nowego życia dla wałbrzyskiego teatru. Od tamtej chwili teatr zaczął mówić odważnym językiem, poruszać tematy kontrowersyjne, również społeczne i polityczne. Artystyczne decyzje Kruszczyńskiego zrealizowały się w takich choćby spektaklach, jak te o bolączkach życia wałbrzyszan (Rewizor, Czyż nie dobija się koni?, Kopalnia), klasyczne, reinterpretowane dzieła (Przed wschodem słońca, Iwona, księżniczka Burgunda, Burza) oraz liczne prapremiery, jak m.in. Kufehek, i niekonwencjonalne propozycje debiutantów - Piaskownica Michała Walczaka.

Już w trakcie pierwszego sezonu pracy Kruszczyńskiego wałbrzyski teatr stał się jedną z głośniejszych scen teatralnych w Polsce, komentującą współczesność. Znalazło to uznanie krytyki, a wałbrzyskie spektakle zagościły na najważniejszych festiwalach teatralnych w kraju (warto wymienić choćby "Dialog", "Kontakt" czy "Interpretacje") i za granicą.

Teatr prowadzi od tego czasu działania okołoteatralne o charakterze edukacyjnym dla dzieci i młodzieży: "Teatr dla Wszystkich", Konkurs na Recenzję ze Spektakli Teatru Dramatycznego czy Konkurs na Sztukę Teatralną. Jest również organizatorem Wałbrzyskich Fanaberii Teatralnych - jednego z najważniejszych na Dolnym Śląsku i jedynego w Wałbrzychu festiwalu teatralnego.

W 2008 roku, kiedy funkcję dyrektora artystycznego objął Sebastian Majewski, wałbrzyski teatr jeszcze mocniej zaznaczył swoją obecność na mapie dolnośląskich scen. Nowy dyrektor dołożył do repertuaru spektakle, które nie tylko zdobywały liczne nagrody, ale pochlebną opinię krytyki i stałej widowni. Wtedy to powstały głośne "Niech żyje wojna!!!" czy "Był sobie Andrzej Andrzej Andrzej i Andrzej" Pawła Demirskiego i Moniki Strzępki. Majewski zaproponował też, bodaj jako pierwszy, serial teatralny "Z rodziny Iglaków", który pisał i reżyserował, a także pomysł sezonów teatralnych związanych jakimś tematem. W autorskim spektaklu "Świadectwa wzlotu upadku wzlotu wzlotu wzlotu upadku i tak dalej" Antka Kochanka, zrealizowanym najpierw jako dyplom wrocławskiej PWST, w nowy sposób potraktował historię Wałbrzycha, mieszając fakty i fantazje.

Majewski przyczynił się do rozkwitu profesjonalnego zespołu aktorskiego, rozpoczynając stałą pracę z młodymi absolwentami szkół teatralnych, a także zapraszając na swoją scenę najlepszych aktorów w ramach występów gościnnych. Do dziś w wałbrzyskim teatrze występują m.in. Mirosława Żak, Włodzimierz Dyła, Rafał Kosowski, Rozalia Mierzicka, Irena Sierakowska, Irena Wójcik, Ewelina Żak, Sara Celler-Jezierska, Aleksandra Cybulska, Joanna Łaganowska, Piotr Mokrzycki, Filip Perkowski, Dariusz Skowroński, Czesław Skwarek, Piotr Tokarz czy Ryszard Węgrzyn. Obecnym dyrektorem artystycznym jest, od 2012 roku, Piotr Ratajczak. Największym jego sukcesem wydaje się spektakl Na Boga! w reżyserii Marcina Libera, według tekstu Jarosława Murawskiego, ostro komentujący społeczno-polityczną rzeczywistość.

***

Teatr Zdrojowy im. Henryka Wieniawskiego w Szczawnie-Zdroju

Teatr Zdrojowy im. Henryka Wieniawskiego w Szczawnie-Zdroju funkcjonował z przerwami do 1972 roku. Jego długotrwały, bo aż dwudziestodwuletni remont, który udało się zakończyć po przejęciu teatru przez gminę Szczawno-Zdrój od Uzdrowiska Szczawno-Jedlina, pozwolił na ponowne otwarcie sceny w 1994 roku. Dzięki środkom pozyskanym przez teatr z programu MKiDN "Infrastruktura kultury" z powodzeniem zrealizowano projekt "Teatr bez barier", którego celem była wymiana kotar i krzeseł, a także zakup nowego sprzętu oświetleniowego oraz nagłośnieniowego. Łącznie zakupiono 295 krzeseł i 32 fotele.

Obecnie teatr działa jako impresaryjny, dbając o różnorodną ofertę artystyczną - to tu odbywa się na przykład Międzynarodowy Festiwal Henryka Wieniawskiego, a także koncerty Vratislavia Cantans i Filharmonii Sudeckiej oraz recitale popularnych artystów. Tutaj przyjeżdżają polscy i zagraniczni wykonawcy oraz młodzi muzycy na Międzynarodowe Warsztaty Fletowe, a także na Międzynarodowe Kursy Gitary Klasycznej.

Oferta kulturalna teatru przyciąga wielu widzów, sprawiając tym samym, że Teatr w Szczawnie-Zdroju osiąga przychody przekraczające nawet połowę ponoszonych kosztów działalności. Na scenie teatru można wysłuchać koncertów, a także obejrzeć spektakle teatrów z całej Polski (na przykład Cyganerię Opery Wrocławskiej czy spektakle komediowe - Jabłko w reżyserii Tomasza Dutkiewicza i Pod niemieckimi łóżkami Łukasza Witta-Michałowskiego).

***

Teatr Stary w Bolesławcu

Przeistoczenie Teatru Starego w Bolesławcu w teatr impresaryjny ma związek z towarzyszącą mu, tuż po II wojnie światowej, złą sławą. Nieudolny dobór repertuaru, a także upadek kulturowy samego miasta sprawiły, że teatr stracił stałą publiczność i zespół artystów. Dopiero w 2014 roku na nowo otwarto odrestaurowany budynek teatru, który dziś działa jako impresaryjny.

Do Bolesławca ze swoimi spektaklami przyjeżdżają tacy reżyserowie jak choćby Jacek Głomb ("Moja Bośnia"), Aneta Ćwieluch ("WE-SE-LE"), Maciej Łagodziński ("Przypadek obiektywny") czy Bogusław Kierc ("To wszystko").

Mieszkańcy Bolesławca korzystają również z oferty warsztatów, jakie przygotowuje teatr. Mowa tu choćby o "Spotkaniach z filozofią", "Odkryj w sobie projektanta" czy "Wasztatach designu". W budynku teatru organizowane są również wernisaże, gale i koncerty.