Festiwal w Edynburgu: artyści nie wierzą własnym słowom
W pierwszy tygodniu Edinburgh Festival Fringe artyści mierzą się z traumami. Coś nam zrobiono. Zaskoczeni próbujemy zrozumieć, co się właściwie stało. W Gazecie Wyborczej relacja Joanny Derkaczew Crawley.
Czy wiesz, jak dramatycznie w języku migowym wygląda znak "akt wiary"? To prawie skok, jakby ktoś, komu grunt osuwa się spod nóg, w ostatniej chwili usiłował uczepić się krawędzi. Przynajmniej tak przedstawia go Nadia Nadarajah, tłumaczka migowa partnerująca Sue MacLaine w jej intymnym spektaklu "Can I Start Again Please" pokazanym na Edinburgh Festival Fringe w Summerhall. Aktorka i autorka z Brighton zaprosiła ją do spektaklu, by mieć pewność, że zostanie zrozumiana. Z jej głosem jest bowiem najwidoczniej coś nie tak. Czy istnieje jakiekolwiek inne logiczne wytłumaczenie tego, że nikt w dzieciństwie nie dawał jej wiary, gdy mówiła, że została zgwałcona przez ojca? Nie. A więc musiało chodzić o jej głos.
MacLaine i Nadarajah siedzą obok siebie nieruchomo na małej scenie; jedna biała w czekoladowej sukni, druga ciemnoskóra w białej. Między nimi zwoje papieru, które każda z nich będzie przesuwać po palcami. Aktorka monotonnym, przyjaznym głosem zaczyna tłumaczyć, co to jest "zrozumienie". Co to jest "zdanie". Co to jest "sens". Choć mówi przesadnie wolno, co chwilę upewnia się, czy wszyscy nadążają. Gdy dochodzi do "co to znaczy milczeć o czymś", tłumaczka własną ręką odwraca ostro swoją głowę. Kto by pomyślał, że milczenie, uciszanie, zatajanie może mieć w sobie coś tak agresywnego? Ten krótki, dotkliwy spektakl ma w sobie siłę i ból długich lat walki o zrozumienie i wyzwolenie z samonienawiści. Wystylizowany i powolny pokazuje wszystkie fazy upokorzenia, jakie przejść musi ofiara, i jak bardzo potrzebne są ofiarom odważne "akty wiary".
W pierwszym tygodniu festiwalu w Edynburgu nieustannie trafiam na spektakle artystów, którzy nie wierzą własnym słowom. W sztuce Thomasa Eccleshare'a pod logicznie sprzecznym tytułem "I'm Not Here Right Now", stanowiącej koprodukcję Dancing Brick i Soho Theatre, młoda badaczka lodowców wypowiada wojnę całemu światu, by uwierzył w jej nieprawdopodobną historię. Klara twierdzi, że widziała yeti. Niemożliwe? A co jest bardziej niemożliwe - człowiek śniegu czy to, że jej ukochany ojciec okazał się szmuglującym kobiety przez włosko-słoweńską granicę handlarzem niewolników? Gdy raz podważy się zaufanie do świata, żaden naukowy pewnik nie jest bezpieczny. Podczas, gdy badaczka miota się po scenie, całą historię odczytuje partnerujący jej aktor, jakby przechodząca załamanie nerwowe kobieta nie była wiarogodnym narratorem własnej historii.
Co zrobić z traumą, pytają też twórcy "Jurassic Park" norwesko-szwajcarsko-brytyjskiego teatru Superbolt (jak to się stało, że teatr nie został jeszcze pozwany przez filmowe konsorcja za użycie tego tytułu?). Odpowiadają rozbrajającym, pogodnym spektaklem o rodzinie, która otrząsa się po utracie matki/żony poprzez wspólne odtwarzanie scen z ulubionego filmu. Kołysanka dla triceratopsa do dźwięków ukulele, plecak szczerzący się jak szczęki T-reksa, wyrwane z doniczki liście zmieniające się w skrzydła pterodaktyli - w tym radosnym, fizycznym przedstawieniu z elementami lalkarstwa i klaunady, wyobraźnia pozwala nieustannie przekształcać i naprawiać popapraną rzeczywistość.
Magiczne myślenie pomaga też bohaterce spektaklu "Chicken" Molly Davies produkcji Paines Plough. W niedalekiej przyszłości Anglia Wschodnia odłącza się od królestwa. Brakuje pracy, jedynym dobrem naturalnym regionu okazują się kurczaki. Milionami szlachtowane są codziennie na farmach, pakowane i wysyłane na rynek. Młoda pracownica supermarketu, która układa je codziennie w zamrażarkach, ma dość. Czując w sobie moc wiedźmy, podburza kurczaki do buntu.
Z pierwszej serii spektakli wyłania się ciemna wizja świata, w którym łatwiej uwierzyć w magię niż w cierpienie drugiego człowieka.
