Artykuły

Cricoteka zaprasza na cykl spotkań, podczas których o twórczości Tadeusza Kantora w kontekście awangardy XX wieku opowiadać będą znawcy historii sztuki i teatru.

Na kartach artystycznej biografii Tadeusza Kantora można uczyć się historii sztuki współczesnej - jej odkryć i złudzeń, jej poszukiwań i ambicji. [Krystyna Czerni]

Tadeusz Kantor to artysta, który dorasta w czasie, kiedy rozwijają się w sztuce najważniejsze idee awangardowe XX wieku. Przez całe swoje życie będzie się on do awangardy odwoływał. Będzie z niej czerpał, będzie ją komentował, będzie ją "poprawiał" - pisząc soje własne "korekty" do założeń i postulatów poszczególnych "izmów". Stąd już za życia przez jednych będzie uważany za geniusza, a przez innych za mistyfikatora i zaledwie zręcznego naśladowcę. Nie ulega jednak wątpliwości, że przez cały ten czas bliska będzie Kantorowi postawa awangardowa, rozumiana jako wierność bezustannej kreacji, ciągły niepokój ryzyka i przekraczania siebie.

Tadeusz Kantor w tekście "Café Europe" formułuje koncepcję "mentalnego miejsca", w którym następuje wymiana inspiracji i idei pomiędzy artystami Europy: "Niezwykle naiwne wydają mi się powszechne dziś tendencje dzielenia Europy na Zachód i Wschód. Europa jest niepodzielna. Europa kultury. () Gdzieś na rozstajnych drogach Czasu musi istnieć "Café Europe"... kogo tam nie ma" Według niego tylko dzięki takiej twórczej wymianie myśli - bez barier, granic i czasu - sztuka może się rozwijać.

Projekt "Café Europe - Awangarda XX wieku a Tadeusz Kantor" ma na celu profesjonalne a zarazem przystępne dla szerokiej publiczności przybliżenie najważniejszych zagadnień z zakresu światowej historii sztuki i historii teatru. Zderzenie ich z twórczością Tadeusza Kantora będzie próbą pokazania tego, w jaki sposób i w jakim stopniu dokonania artystów światowej awangardy XX wieku wpływały i przenikały się z ideami artystycznymi w Polsce. W naszym przekonaniu zrozumienie tych zjawisk przyczyni się również do bardziej świadomego uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych proponowanych przez artystów działających współcześnie.

O sztuce Tadeusza Kantora w kontekście wybranych aspektów awangardy XX wieku opowiadać będą znawcy historii sztuki i teatru.

*

Rafał Solewski

Działania twórcze Tadeusza Kantora na tle rozwoju sztuki światowej

Wykład: 6 października 2015

Celem wykładu będzie ukazanie recepcji i twórczego wykorzystania różnych dwudziestowiecznych trendów przez artystę. Opisane zostaną pierwsze zainteresowania Kantora symbolizmem, formizmem, kubizmem i Bauhausem w opozycji do koloryzmu panującego na krakowskiej ASP przed II wojną światową, a także epizodyczna próba zbliżenia się do socrealizmu po wojnie. Wytłumaczone zostanie pojęcie awangardy, do którego artysta się odwoływał.

Przede wszystkim jednak wykład zawierać będzie przegląd recepcji sztuki poznawanej podczas kolejnych wyjazdów i pobytów Kantora poza Polską. Obok wpływów surrealizmu Matty i malarstwa materii, to poszukiwania własnej drogi wśród minimalizmu i konceptualizmu reprezentowanych np. przez serie Zero, Nic, Wszystko wisi na włosku albo w swoistym Nowym Realizmie przez asamblaże i ambalaże, wreszcie w happeningach. Po skoncentrowaniu się na rysunkach w okresie Teatru Śmierci, powrót do malarstwa (posługującego się cytatem i dosłowną ilustracją transgresji) w serii Dalej już nic, co identyfikować można jako Kantorowski postmodernizm, albo też jako powrót do symbolizmu i własną syntezę.

Wykład skupiając się na działaniach pozateatralnych (anonsując tylko równoległe wydarzenia sceniczne), pokaże jak przedstawienie sztuki Tadeusza Kantora służyć może jednocześnie ukazaniu tego, co działo się w sztuce w XX stuleciu.

dr hab. Rafał Solewski - Profesor na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, redaktor naczelny Rocznika Wydziału. Pełnomocnik dziekana ds. nauki i kierownik katedry Teorii Sztuki i Edukacji Artystycznej. Jest autorem książek: Synteza i wypowiedź. Poezja i filozofia w sztukach wizualnych na przełomie XX i XXI wieku oraz Franciszek Mączyński (1874-1947) krakowski architekt, a także licznych artykułów publikowanych w "Art Inquiry", "Estetyce i Krytyce", "Kwartalniku Filozoficznym", "Roczniku Krakowskim", "Centropie", "Dekadzie Literackiej", "Kresach" i katalogach wystawowych.

*

Dominika Łarionow

Przedmiot osobny, przedmiot Kantorowski, przedmiot sztuki.

Wykład: 9 października 2015

Wiek XX zmienił sens i rozumienie pojęć: rzeczy, przedmiotów, obiektów. W obrębie sztuki powstało szereg teorii sankcjonujących nowe, odmienne, często na granicy sakralności użycie pozornie zwykłych, codziennych przedmiotów. Początków pewnych odkształceń należy doszukiwać się już w końcu XIX wieku w nurcie secesji, która nadała rzeczom wyjątkowy status, wiążąc je z pojęciami dekoracyjności i kunsztu artystycznego.

O metaforyce przedmiotów mówili awangardziści prawie wszystkich znaczących nurtów pierwszej połowy XX wieku. Ich sztuka pokazywała z jednej strony utylitarność rzeczy (konstruktywizm), z drugiej wskazywała na ich aspekt cudowności (surrealizm) oraz na fakt, że artysta swym gestem może dokonać manipulacji, dzięki którym np. pozornie zwykły pisuar stanie się obiektem sztuki o zupełnie nowym znaczeniu (dadaizm). Jednocześnie ubiegłe stulecie dużą wagę zaczęło przykładać do dizajnu, jako nurtu niezwykle ceniącego sobie zarówno utylitaryzm rzeczy, jaki i ich kunszt powiązany nie tylko z dobrym rzemiosłem, ale i obowiązującą modą. Na tym tle ciekawie przedstawia się historia teatralnych rekwizytów, które - choć obecne w teatrze już od samego jego początku - dopiero od połowy XIX wieku zaczynają zapełniać scenę. Ich miejsce teatralne oraz funkcja zostaje wówczas ściśle nazwana i powiązana z nurtami awangardowymi.

W takim kontekście przedstawione zostaną "odkształcenia przedmiotów" jakich dokonywał w swojej sztuce Tadeusz Kantor. Stawały się one niezwykle pojemnymi znaczeniowo rekwizytami Teatru Cricot 2, ale również były częścią działalności plastycznej artysty. Do takich "przechodnich" obiektów z pewnością należały m.in.: krzesło, drzwi oraz parasol.

Omówione zostaną również działania polskich artystów, którzy nieco inaczej postrzegali i wykorzystywali przedmiot w swojej pracy - Jerzego Grzegorzewskiego, Józefa Szajny czy Władysława Hasiora. Refleksji poddany zostanie też współczesny status przedmiotów, które w znakomitej części zawładnęły wyobraźnią twórców sztuki popularnej, stając się częścią dzisiejszego dizajnu.

dr Dominika Łarionow - teatrolog, adiunkt w Katedrze Historii Sztuki Uniwersytetu Łódzkiego. Jej zainteresowania badawcze dotyczą zagadnień współczesnej scenografii. W latach 2006-2013 była przewodniczącą (convener) Scenography Working Group, istniejącą w ramach FIRT/IRFT (International Federation for Theater Research). Od 2014 roku jest kierownikiem Zakładu Teatru przy Polskim Instytucie Studiów nad Sztuką Świata. Artykuły publikowała na łamach: "Dialogu", "Didaskaliów", "Opcji", "Tygla Kultury", "Ligeia", "Art Inquiry". Jest również autorką hasła: "scenografia" w polskiej edycji Encyklopedii Brytannica, Poznań 2004. Dotychczas opublikowała książki: Przestrzenie obrazów Leszka Mądzika, Lublin 2008 i "Wystarczy tylko otworzyć drzwi" Przedmioty w twórczości Tadeusza Kantora, Łódź 2015. Była również współredaktorem tomu Przestrzenie w dramacie, teatrze i sztukach plastycznych, Kraków 2006 wraz z Wojciechem Baluchem i Michałem Lachmanem. Jest członkiem redakcji pism: "Theater Art Journal", Tel Aviv University i "Theater and Performance Design" Routledge.

*

Katarzyna Osińska

Tadeusz Kantor i konstruktywizm

Wykład: 16 listopada 2015

Wykład w głównej mierze będzie omówieniem złożonej relacji w jakiej pozostawało dzieło Tadeusza Kantora z konstruktywizmem, który w przekonaniu krakowskiego twórcy był jednym z najważniejszych kierunków w sztuce XX wieku.

Punktem wyjścia staną się bezpośrednie odwołania Kantora do radzieckiej awangardy, czemu artysta daje wyraz w licznych tekstach oraz konkretnych realizacjach. Opisany i scharakteryzowany zostanie konstruktywizm radziecki - czym był w malarstwie, czym w architekturze. Szczególnej refleksji poddana zostanie rola Władimira Tatlina, którego uznaje się za "założyciela konstruktywizmu". Następnie, w kontekście konstruktywizmu, podjęte i omówione zostaną wybrane zagadnienia ze sztuki Tadeusza Kantora jak na przykład: Teatr Niezależny Kantora i awangarda; koncepcja przedmiotu u Kantora i Tatlina (oraz innych konstruktywistów). Poddany refleksji zostanie również swoisty dialog Kantora z awangardą, jaki ma miejsce w ostatnim ukończonym spektaklu artysty - "Nigdy tu już nie powrócę".

prof. Instytutu Slawistyki PAN dr hab. Katarzyna Osińska - obszary zainteresowań badawczych: historia teatru rosyjskiego XX wieku ze szczególnym uwzględnieniem nurtu studyjnego i laboratoryjnego, twórczości Jewgienija Wachtangowa, Wsiewołoda Meyerholda, Anatolija Wasiljewa widowiska masowe w porewolucyjnej Rosji komparatystyka: związki teatru ze sztukami plastycznymi tradycji awangardy w teatrze polsko-rosyjskie związki w teatrze twórczość Tadeusza Kantora w powiązaniu z tradycją rosyjskiej awangardy zagadnienia transferu kulturowego - na przykładzie związków kulturowych hiszpańsko-rosyjskich historia polsko-rosyjskich związków kulturalnych w latach I wojny światowej.

*

Justyna Michalik

Kantor kontra happening

Wykład: 20 listopada 2015

Ruch happeningowy zamyka się mniej więcej w dekadzie lat 60. XX wieku. Później zostaje zarzucony przez niemal wszystkich swoich twórców i propagatorów, jako kierunek wyczerpany i nie dający perspektyw rozwoju. Nie sposób jednak przecenić znaczenia tego kierunku dla kultury i sztuki współczesnej. Bezpośrednią konsekwencją happeningu jest między innymi - bardzo modny i niemal wszechobecny dziś performans.

Happening Kantora zajmuje miejsce dość szczególne zarówno w historii samego zjawiska, jak i w twórczości artysty. Kantor w sposób świadomy i celowy przekracza w swoich realizacjach sztywne granice gatunku, wprowadza swoje rozwiązania formalne nieprzewidziane, a wręcz nieakceptowane przez teoretyków i głównych praktyków ruchu. Nie stroni również od łączenia happeningowej estetyki czy happeningowych rozwiązań z innymi swoimi koncepcjami - choćby wprowadzając je do swojego teatru.

Wykład będzie próbą zarysowania historii, a zwłaszcza teoretycznej podbudowy ruchu happeningowego z uwzględnieniem pozycji, którą zajmuje w nim Tadeusz Kantor. Nie sposób jednak pominąć w tym kontekście zjawisk i prądów w sztuce, których happening był wynikiem i pewnego rodzaju kontynuacją - szczególna uwaga poświęcona zostanie dadaizmowi, surrealizmowi i pop-artowi. Przywołane zostaną również ruchy które rozwijały się niemal równolegle do happeningu - Fluxus czy akcjonizm wiedeński. Podjęta zostanie też próba pokazania zjawisk, tak w dzisiejszym teatrze jak i w sztukach wizualnych, które bezpośrednio z happeningu czerpią czy - niekiedy nieco przewrotnie korespondują z happeningowymi założeniami i postulatami.

mgr Justyna Michalik - absolwentka wiedzy o teatrze i podyplomowych studiów z dziedziny zarządzania w kulturze na Uniwersytecie Jagiellońskim. Współredaktorka licznych pozycji książkowych i katalogów wystaw organizowanych przez Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka w Krakowie, w tym serii kalendariów kolejnych etapów życia i twórczości artysty. Uczestniczyła w przygotowaniu wystaw Kantora w Polsce i za granicą. Obecnie doktorantka Instytutu Sztuki PAN w Warszawie, gdzie przygotowuje rozprawę poświęconą strategiom happeningowym w Teatrze Śmierci Tadeusza Kantora. W 2013 roku otrzymała stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie teatru, w ramach którego powstała książka Idea bardzo konsekwentna. Happening i Teatr Happeningowy Tadeusza Kantora (wyd. Universitas, 2015).

*

Marta Raczek-Karcz

Tadeusz Kantor w krainie intermediów.

Wykład: 30 listopada 2015

Celem wykładu będzie przedstawienie działań i dzieł Tadeusza Kantora z odwołaniem do koncepcji intermediów wprowadzonej w 1965 roku przez Dicka Higginsa. Będzie to jednocześnie próba odpowiedzi na pytanie, na ile kategoria intermedium/intermedialności może się okazać przydatna w analizie złożonej i wieloobszarowej twórczości Tadeusza Kantora. Teza stawiana na wstępie dotyczy nieustannych problemów z prawidłowym opisaniem całościowego wymiaru tej twórczości, sytuującej się nie tylko na styku, lecz przede wszystkim pomiędzy różnymi mediami (od szeroko definiowanych, takich jak malarstwo, teatr, performans), poprzez zawężone opisy przyporządkowujące twórczość Kantora do obszarów: action-painting, taszyzmu, sztuki materii, biednej sztuki, objet trouvé itp. Opisywana najczęściej z dwóch perspektyw: teatrologii i sztuk wizualnych - twórczość Kantora ulega nieustannemu dzieleniu, odseparowywaniu, wyodrębnianiu, podczas gdy dla samego artysty była ona dynamicznie rozumianą całością, sposobem wypowiedzi totalnej, której nie można - i nie powinno się dzielić - na skategoryzowane, zamknięte podrozdziały.

Kategoria intermedialności uzupełniona zostanie o - bardzo modne obecnie - pojęcie sztuki zawłaszczenia, które być może pozwoli raz na zawsze zamknąć prowadzące donikąd dyskusje o rzekomej wtórności sztuki Kantora, zwłaszcza w odniesieniu do wizualności, i nieustannym zapożyczaniu przez niego motywów i rozwiązań wypracowanych przez innych twórców.

dr Marta Anna Raczek-Karcz - krytyczka i teoretyczka sztuki, niezależna kuratorka. Adiunkt na Wydziale Psychologii i Nauk Humanistycznych Krakowskiej Akademii im. A. Frycza Modrzewskiego, współpracuje z Instytutem Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie i Wydziałem Grafiki Akademii Sztuk Pięknych. Prezes Stowarzyszenia Międzynarodowe Triennale Grafiki w Krakowie. Prowadzi wykłady z zakresu sztuki dawnej i współczesnej, estetyki, antropologii i teorii kultury, teorii sztuki, teorii i sztuki nowych mediów, teorii i historii telewizji oraz światowego i polskiego kina współczesnego. Jest kuratorką ponad dwudziestu wystaw indywidualnych i zbiorowych artystów polskich i zagranicznych zrealizowanych w prestiżowych instytucjach sztuki. Jest autorką tekstów do katalogów wystaw oraz tekstów teoretycznych poświęconych zagadnieniom filmu i nowych mediów.

*

Dyskusja panelowa: "Jak odbierać sztukę najnowszą?"

2 grudnia 2015

Cykl pięciu wykładów zakończy podsumowująca dyskusja panelowa z zaproszonymi ekspertami, na której podjęta zostanie próba pokazania tego w jaki sposób - świadomie i twórczo wiedzę z zakresu historii sztuki i teatru można wykorzystywać do głębszego odczytania i analizowania sztuki najnowszej.

***

Platforma e-learningowa

Rejestracje audiowizualne wykładów zostaną następnie zamieszczone na specjalnie przygotowanej platformie e-learningowej, która będzie dostępna pod adresem www.cafeeurope.pl, pozwalającej każdemu zainteresowanemu na aktywne i kreatywne zdobywanie wiedzy z zakresu historii sztuki - awangardy XX wieku.

Wykładom towarzyszyć będą - udostępnione wcześniej - specjalnie przygotowane zestawy "Materiałów wstępnych" w postaci komentarzy i tekstów Tadeusza Kantora i innych artystów, materiałów wizualnych i filmowych, odniesień do innych materiałów dostępnych w Internecie etc. Będzie to stanowić wstęp i zapowiedź tematyki poruszanej przez każdego z wykładowców. Po wykładach, na platformie zamieszczane będą "Komentarze uzupełniające" - zestaw materiałów będących uzupełnieniem i rozwinięciem omawianych zagadnień. Zestaw pytań i testów - do dobrowolnego rozwiązania - pozwoli każdemu z uczestników zweryfikować wiedzę wyniesioną z kursu.

Przygotowane zostanie również forum dyskusyjne pozwalające na wymianę opinii i informacji pomiędzy uczestnikami kursu a także zaproszonymi ekspertami.

Ideą projektu jest to, aby wszelkie formy uczestnictwa, w tym możliwość interakcji z innymi uczestnikami i uzyskiwanie dodatkowych wyjaśnień od ekspertów, były w pełni możliwe przy użyciu wyłącznie medium internetowego. E-learningowa formuła projektu gwarantuje dostępność treści edukacyjnych przez 7 dni w tygodniu 24 godziny na dobę.

Koordynacja merytoryczna: Justyna Michalik

Projekt dofinansowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego