Artykuły

W programie do "Mądremu bia­da" (Gorie ot urna) Gribojedowa, granego obecnie w Teatrze Drama­tycznym w przekładzie Juliana Tuwima, reżyserii Ludwika René,de­koracjach Jana Kosińskiego, kostiu­mach Łucji Kossakowskiej, z mu­zyką Tadeusza Bairda i w układzie tańców Wandy Szczuki Jest mowa o powinowactwie tego arcydzieła z "Mizantropem" Moliera. A prze­cież można się dopatrzyć jeszcze innego, a nam bliższego skojarzenia - mianowicie z... "Powrotem po­sła" Niemcewicza. W istocie utwór Gribojedowa, na­pisany przed rokiem 1823, i będący punktem zwrotnym w literaturze rosyjskiej, jest całkowicie - orygi­nalny. Czerpie podnietę w aktual­nej sytuacji społecznej i obyczajo­wej w Rosji. Ale w literaturze świa­towej są wątki nieśmiertelne, mo­tywy powtarzalne i stąd pole do przyrównań. Nie zaprzeczy się, ze z dwu głównych wątków "Mądre­mu biada" jeden, mianowicie mi­łosno romansowy, daje się zestawić z dramatem molierowskiego Alcesta. Ale drugi - krytyka społeczna środowiska - o ileż bardziej zbiega się z tym co miał do zarzu­ceni swoim rodakom Niemcewicz. A znał jego dzieło i znał go osobiście Aleksander Grzybowską który zmieniwszy nazwisko na Gribojedow stał się wielkim rosyjskim pisarzem, dyplomatą i patronem ideowym dekabrystów. Przeciw cze­mu to się buntuje Czącki? Przeciw rosyjskim odpowiednikom "czerepu rubasznego" Jak to później określi Słowacki.

Polskie pochodzenie Gribojedowa nie przeszkodziło mu być patriotą rosyjskim. Jest wyrazicielem tego nurtu rosyjskiej literatury, którego nicią przewodnią do dziś (np. w dziełach Leonowa i Jewtuszenki) jest bunt przeciw służalstwu. Tak się złożyło, że wysłany na niepew­ną w owych czasach służbę, jako poseł w Teheranie został zamordo­wany (dosłownie rozszarpany żyw­cem) przez Persów w czasie de­monstracji antyrosyjskich.

Sztuka jest grana w Warszawie nie po raz pierwszy. Pamiętam efe­ktowną inscenizację Bronisława Dą­browskiego w Warszawie w roku 1951. Obecni inscenizatorzy uwzględ­nili to, że salony Famusowa to nie jest pałac magnacki, lecz skrom­niejszy pałacyk pospolitego ziemia­nina wspinającego się po szczeblach rang, dla którego córki pułkownik Skałozub jest partią nie do pogar­dzenia. Przedstawienie upamiętni się kil­ku doskonałymi kreacjami aktor­skimi. Rewelacyjny jest Maciej Da­mięcki w roli lizusa Mołczalina. Powierzenie temu młodemu artyś­cie tak istotnego zadania okazało się szczęśliwe. Cieszymy się, że syn zmarłego, a tak popularnego "Da­miana" zrywa się do lotu. Były także zachwycające epizody, takie jak Bronisławy Gerson-Dobrowolskiej w roli hrabiny Chriumin, Elżbiety Osterwy w roli Chliustowej i Andrzeja Szczepkowskiego w roli obiboka Repetiłowa. Pamięta­jącym Wiesława Gołasa w niedaw­nej roli oficera z "Pamiątkowej fotografii" już samo jego wejście na scenę teraz w roli pułkownika Skałozuba dawało powód owacji. Nie rozczarował. Magdalena Zawadzka jako Zofia - poprzedniczka Izabeli z "Lal­ki" Prusa - była wdzięczna lecz zbyt umowna w swojej zamierzonej scenicznej bezduszności, przez co dramat Czackiego umniejsza się. Zbigniew Zapasiewicz jako Czacki gra więc w próżnię, do makiety a nie do osoby w jakiś sposób uwo­dzącej. A jak mi się zdaje tokowa­nie cietrzewia mniej leży w pre­dyspozycjach aktorskich Zapasiewicza niż repliki i spięcia dramatycz­ne z godnymi partnerami i partner­kami. Starając się rolę wzbogacić, zagrał z nut nie tylko swoich, ale i zapożyczonych (od Holoubka!). Katarzyna Łaniewska jako poko­jówka Liza przekazywała rezolutność i żywość tej postaci, ale nie zupełnie uzasadniała zapędy Moł­czalina i Famusowa, którego za­grał Tadeusz Bartosik koncertowo, ale o ton niżej od społecznej rangi bohatera, nie magnata wprawdzie, ale jednak pana całą gębą.

Istmeją pyrrusowe zwycięstwa. Sztuka nam pokazuje jak Czacki, pokonany przez Ciemnogród z po­wodu rozumu i inteligencji, jedno­cześnie tak zamącił w płaskim i głupim środowisku, że to nie wyszło na zdrowie Famusowom i Mołczalinom. Stąd tytuł recenzji.