Artykuły

- Jean Genet chodził za mną od dawna. I od dawna chciałem wystawić "Pokojówki". Dlatego szukałem aktorek nie tylko utalentowanych, ale i obdarzonych pewnym typem inteligencji aktorskiej - mówi JÓZEF OPALSKI, reżyser "Pokojówek" w Teatrze Słowackiego w Krakowie.

- Przypomnę, że jego dramaty ukazały się w Polsce w 1970 roku nakładem PIW (wcześniej drukowane były w "Dialogu"). Wiedziałem jednak, że jest to teatr typowo aktorski i żadne fajerwerki inscenizacyjne nie pomogą, jeżeli nie będzie trzech aktorek, które po prostu znajdą razem ze mną sposób na przedstawienie tego tekstu. Tekstu kiedyś bardzo awangardowego, dziś należącego już do klasyki teatru. Przeglądnąłem teraz wszystkie recenzje z przedstawienia Swinarskiego sprzed 40 lat, w większości bardzo złe, zarzucające mu, że wystawia jakąś paryską awangardę...

Tyle że z czasem Genet, co mu się nie bardzo podobało jeszcze za życia, stał się klasykiem. Co nie oznacza, że gra się go łatwiej. Genet, jak bodaj nikt inny wcześniej, obnażył tzw. mechanizmy rządzące psychiką ludzką, pokazując, że ani nie jesteśmy do końca dobrzy, ani do końca źli, że wszyscy mamy jakieś marzenia, do których dążymy, ale pokazał też siedzącego w nas diabła. Na taką otwartość, wręcz bezczelność, z jaką mówił Genet o naturze ludzkiej, nikt się wcześniej nie odważył. Nic dziwnego, że zadrasnęło to Gombrowicza i o czym pisze on wyraźnie w Dzienniku; nasz boski Witold był trochę zazdrosny, że aż takiej odwagi sam nie ma.

Tyle że to wszystko trzeba na scenie pokazać, zagrać. I to zagrać - jak się wyraził Genet - chyłkiem. Dlatego szukałem aktorek nie tylko utalentowanych, ale i obdarzonych pewnym typem inteligencji aktorskiej. W tym przedstawieniu trzeba zagrać i panią, i pokojówki panią grające; i sprawy rodzinne, i społeczne; i tęsknotę za śmiercią, i kurczowe trzymanie się życia. Jednym słowem, trzeba wspiąć się na aktorskie Himalaje! A i sama kryminalna fabuła nie pomaga, a przeciwnie - jest zwodnicza. Faktycznie, były siostry Papin, które zamordowały swoją panią i to gazetowa notka o nich stała u podłoża napisania "Pokojówek". Ale Jean Genet to nie Agata Christie, zatem nie wątek kryminalny jest najważniejszy.

W poprzedzającym sztukę tekście Jak grać "Pokojówki" Genet pisze: "Jedno musi zostać powiedziane: nie staję w obronie służby. Przypuszczam, że istnieje związek zawodowy służby domowej - nas on nie obchodzi". I to jest bardzo ważne zdanie, bo jeżeli coś w tym arcydziele zwietrzało, to, jak sadzę, ów konflikt społeczny, który wtedy, w 1947 roku, kiedy Louis Jouvet pierwszy raz wystawił tę sztukę, był niesłychanie nośny, ale dzisiaj historia społeczna dwóch pokojówek, które mordują panią, jest mniej atrakcyjna i dla widzów, i dla teatru. Znacznie bardziej frapujące jest to, co dzieje się między tymi trzema kobietami, jak one się wzajemnie w sobie przeglądają, jak się nawzajem potrzebują i jednocześnie nienawidzą, jak stwarzają rozmaite pozory życia i śmierci, do której wreszcie doprowadzają. Fascynująca to szaradao wiele bardziej frapująca niż służby problemy zawodowe.

I taka właśnie ekscytująca gra toczy się pomiędzy tymi kobietami. I trzeba tę grę zagrać. I ten - to także ważne słowo, kilka razy pojawiające się w tekście - ceremoniał. Powtarzany w rozmaitych wariantach ceremoniał czy rytuał - ze śmiercią w finale. Wszystko to bardzo skomplikowane i bardzo emocjonalnie wysysające. Stąd nieraz w czasie prób mówiliśmy, że to sztuka wampiryczna, bo i aktorki, i mnie kosztuje ona bardzo dużo.

Mam nadzieję, że publiczność wejdzie z nami w świat "Pokojówek" i że będzie z nas zadowolona. Oczywiście o ostatecznym efekcie nie umiem nic powiedzieć, lęk mam w sobie przed premierą ten sam, co zawsze. Natomiast jestem całkowicie przekonany, że odnalazłem cztery aktorki, bo jedna z ról będzie dublowana, które weszły ze mną w Geneta raz na zawsze. Fakt, że siedzimy nad nim całymi godzinami z zachwytem wskazuje, że w tej mojej genetowskiej obsesji spotkałem godne partnerki.