Artykuły

Miejski Ośrodek Kultury w Tomaszowie Mazowieckim podsumował obchody 250 lat istnienia teatru publicznego w Polsce. Dom kultury w tym roku zrealizował projekt "Krótka historia teatru w Tomaszowie Mazowieckim", który miał na celu zaciekawić historią miasta.

W warsztatach, happeningu, grze miejskiej i wykładach popularnonaukowych związanych z lokalną historią teatru wzięli udział młodzież, dorośli i seniorzy. Rezultatem twórczych zmagań z historią jest film o wizycie Gabrieli Zapolskiej z teatrem wędrownym w 1887 roku oraz publikacja metodyczna dla nauczycieli szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych podpowiadająca, jak ciekawie przeprowadzić zajęcia dotyczące teatru XIX wieku i historii Tomaszowa Mazowieckiego. W trakcie działań udało się również nagrać reportaż o działaniach "Teatru Włókniarzy", działającego w latach 50-tych XX w. i angażującego ponad 200 osób. Materiały filmowe oraz publikacja są dostępne na stronie: (patrz link poniżej).

Czy w Tomaszowie Mazowieckim był teatr?

Tomaszów Mazowiecki nigdy nie posiadał zawodowej sceny teatralnej. Nie oznacza to jednak, że w dziejach miasta teatr nie odegrał ważnej roli. Jak wskazują opracowania naukowe - od początku istnienia miasta teatr miał ogromne znaczenie jako forma rozrywki oraz ważny element aktywności społecznej. W mieście istniały sceny ogródkowe, na których występowały nie tylko mniej znane wędrowne trupy aktorskie, ale również takie osobistości jak Gabriela Zapolska czy Aleksander Zelwerowicz. Wędrowne zespoły prezentowały się na scenach ogródkowych, w kamienicach oraz w "Szwajcarskiej Dolinie" (obecnie Park Miejski). Wiele z tych miejsc funkcjonuje do dziś (np. wybudowany w latach 1903-1904 budynek kino-teatru "Włókniarz"). Nie mniej ważna dla wizerunku miasta była historia teatrów amatorskich, wśród których najciekawszym zjawiskiem było istnienie "Teatru Włókniarzy" prowadzonego przez Stanisława Wilczyńskiego.

Co zrobiliśmy, żeby przybliżyć historię teatru w mieście?

Warsztaty teatralno-filmowe dla młodzieży i dorosłych (21-30 sierpnia)

Podczas zajęć z młodzieżą i dorosłymi stworzyliśmy film o wizycie Gabrieli Zapolskiej w Tomaszowie w 1887 roku. Uczestnicy warsztatów dowiedzieli się sporo o historii swojego miasta i specyfice teatru XIX wieku: gdzie w Tomaszowie mieściły się sceny teatralne i co na nich było wystawiane a także jak wyglądały widowiska prezentowane w teatrach prowincjonalnych. Uczestnicy poznawali historię Tomaszowa porównując stare zdjęcia z obecnym wyglądem miasta, odszukiwali przestrzenie, w których mieściły się teatry ogródkowe, a także zapoznawali się z tym, jak w XIX-wiecznym teatrze wyglądała scenografia, muzyka i aktorstwo. W trakcie przygotowań ważnym elementem było poznawanie tła historyczno-kulturowego przełomu XIX i XX wieku: jak wyglądało codzienne życie w mieście robotniczym, w co się ubierano i jak spędzano wolny czas. W trakcie przygotowywania scenariusza ważną rolę spełniło oglądanie pierwszych filmów Auguste'a i Louisa Lumiere oraz Georges'a Melies'a, których to sposób prezentowania rzeczywistości (statyczna kamera, groteskowe aktorstwo) były inspiracją do tworzenia poszczególnych scen. Fabuła filmu została wywiedziona z autentycznego zdarzenia - wizyty Gabrieli Zapolskiej w Tomaszowie w 1887 roku. Scenariusz tego wydarzenia powstał z połączenia fragmentów książki Emiliana Leszczyńskiego "Teatr w Tomaszowie w latach 1828-1912" z dokumentami z epoki tj. fragmenty gazet, wierszy tomaszowskiego poety - Zygmunta Różyckiego oraz podręcznika aktorstwa Anastazego Trapszo. Wszystko to zostało zebrane w obraz jednego dnia wizyty objazdowego zespołu, który poszukując miejsca do gry przemierza Tomaszów i tym samym poznaje zwyczaje kulturalne i sceny, które wówczas rozsiane były po restauracjach i oberżach. Uczestnicy zajęć stworzyli scenariusz filmu, dobrali rekwizyty i miejsca do zdjęć. Nad tym zadaniem czuwali instruktorzy i animatorzy kultury: Mikołaj Walenczykowski, Anna Jadwiga Nowak, Emilia Adamiszyn, Elżbieta Chrulska i Jolanta Olczyk.

Zorganizowaliśmy grę miejską dla dzieci, młodzieży, dorosłych. Uczestnicy przemierzali Tomaszów w poszukiwaniu miejsc, gdzie na przełomie XIX i XX wieku mieściły się sceny teatralne oraz rozwiązywali zagadki i proste zadania grupowe dotyczące teatru XIX wieku oraz historii miasta.

We wrześniu i październiku odbyły się wykłady popularnonaukowe: "Klub kawalerów - czyli teatr przodków na wesoło" - spotkanie dotyczące gatunków komediowych na przełomie XIX i XX wieku, podczas którego zastanawialiśmy się nad tym, "z czego śmiano się wówczas w Tomaszowie Mazowieckim". Spotkanie poprowadziła Monika Kowalczyk-Kogut - animatorka kultury i teatrolog. Wykład zakładał współudział uczestników, którzy na sobie "przetestowali" wskazówki z XIX-wiecznych podręczników aktorskich, a także wchodzili w role aktorów odgrywając fragmenty "Domu otwartego" Michała Bałuckiego.

"Tomaszowski teatr muzyczny z przełomu XIX i XX wieku" - spotkanie poświęcone formom muzycznym, które w robotniczym mieście były bardzo popularne. Krystyna Pietranek-Kulis - dziennikarka i krytyk muzyczny, przedstawiła czym były krótkie, proste spektakle, w których łączono żartobliwy tekst, komediową najczęściej akcję z melodyjnymi wstawkami muzycznymi. Spotkaniu towarzyszyły prezentacje muzyczne w wykonaniu Jolanty Bobras (sopran) i Marka Pająka (akompaniament - fortepian).

"Herbatka z profesorem" - wieczór pamięci poświęcony Stanisławowi Wilczyńskiemu - twórcy robotniczego Teatru Włókniarzy. Spotkaniu towarzyszyła wystawa dokumentów, których kopie udostępniła Biblioteka Instytutu Śląskiego w Opolu. Dotyczyły one pobytu Stanisława Wilczyńskiego w obozie koncentracyjnym w Dachau, a także niezwykłego przedstawienia "Zaczarowanego koła" Lucjana Rydla, jakie wystawili więźniowie. Wilczyński był scenografem, aktorem i tancerzem w tym widowisku. Po wojnie, gdy znalazł się w Tomaszowie, stworzył bardzo liczny i aktywny teatr amatorski. Atmosfera spotkania była niezwykła, ponieważ przybyły osoby, które grały w Teatrze Włókniarzy, rodzina oraz wszyscy, którzy pamiętali tego wybitnego reżysera, animatora kultury i malarza. Aktorzy Wilczyńskiego przynieśli wiele zdjęć i innych pamiątek po Profesorze. Były wspomnienia, anegdoty, łzy wzruszenia i... wygłaszanie zapamiętanych z przedstawień tekstów.

Powstała broszura edukacyjna dla nauczycieli szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych (język polski, historia, wiedza o kulturze). Podpowiadamy w niej, jak przeprowadzić ciekawe zajęcia dotyczące teatru XIX i XX wieku oraz zainteresować młodzież dziejami swojej miejscowości. Scenariusze zajęć dotyczą takich zagadnień jak scenografia, aktorstwo, dramat, prapoczątki kina a także sygnalizują tematy odnoszące się do historii Tomaszowa tj. twórczość Zygmunta Różyckiego - poety, "Teatr Włókniarzy" prowadzony przez Stanisława Wilczyńskiego, a także teatr w getcie żydowskim.

Projekt został dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w ramach programu "Teatr 2015", priorytet: "250-lecie teatru publicznego w Polsce. Edukacja teatralna i promocja teatru". Działanie było realizowane we współpracy z licznymi podmiotami m.in. z Ośrodkiem Sportu i Rekreacji, Miejską Biblioteką Publiczną im. Teresy Gabrysiewicz-Krzysztofik w Tomaszowie Mazowieckim, Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim im. Antoniego hr. Ostrowskiego, Skansenem Rzeki Pilicy, Archiwum Państwowym w Piotrkowie Trybunalskim oddział w Tomaszowie Mazowieckim, Stowarzyszeniem Inicjatyw Kulturalnych tARTak, Teatrem Polskim w Bydgoszczy.