Artykuły

Nowy sezon artystyczny, Teatr Wielki w Warszawie otworzył inscenizację opery Krzysztofa Pendereckiego "Czar­na maska", prezentując ten spektakl w ramach XXXI Mię­dzynarodowego Festiwalu Mu­zyki Współczesnej.

Inscenizacja w TW jest już czwarta z rzędu po prapremie­rze salzburskiej powtórzonej w Wiedniu, premierach w Poznaniu i Santa Fe. Z racji daty warszawskiej premiery "Czar­na maska" nabrała nieoczeki­wanie znamion nader aktualnych: akcja dramatu rozgrywa się wszak przy i wokół okrą­głego stołu, gdzie zasiadają lu­dzie obciążeni wieloma problemami, wyznawcy różnych po­staw światopoglądowych i reli­gii, połączeni ze sobą rozmai­tymi więzami, własną i cudza tajemnicą.

Autorzy libretta - Harry Kupfer i Krzysztof Penderecki, sięgnęli po mało znany utwór Gerharda Hauptmanna "Die schwarze Maske" nadając mu (nie ukrywajmy, iż stało się to dzięki wartościom muzycznym) wymiarów dzieła śmiało i nie bez racji przyrównywanego do "Elektry" albo "Salome" Ry­szarda Straussa, stawianego też w rzędzie najdonioślejszych dokonań kompozytorskich w dziedzinie opery ostatniej ćwierci XX wieku.

Wymiar artystyczny utworu i jego siła oddziaływania ma oczywiście charakter uniwersalny, chociaż czas i miejsce akcji są ściśle określone. Rzecz dzie­je się w domu burmistrza Schullera, w małym miasteczku Bolkenhain na Dolnym Śląsku, zimą 1662 r., w porze karna­wału. Ten, jakby radośniejszy oddech po zakończonym właś­nie koszmarze Wojny Trzydzie­stoletniej, nie wolny jest jed­nak od stale obecnego niebez­pieczeństwa epidemii dżumy. Świadomość jej obecności na­daje akcji specyficzny klimat "tańca śmierci", przywołuje sta­le fascynujące kompozytora za­gadnienia ludzkich postaw wo­bec fundamentalnych proble­mów egzystencji.

W drugiej połowie obecnego stulecia, zagrożenia ludzkości mają już nieco inne odniesie­nia dziś o nich właśnie chciałby opowiedzieć belgijski reży­ser Albert Andre Lheureux. Niestety, w swoich przeintelektualizowanych zamiarach w od­czytaniu dzieła, wpadł niechcą­cy w pułapkę szczegółów, prze­rysowań, dosłowności. Zamiast wrażenia narastającej grozy, otrzymaliśmy raczej namiastkę horroru rodem z amerykańskiego filmu z tego gatunku. Ekspresja wewnętrzna każdej z postaci, tak czytelnie uformo­waną muzyką - rozmywa się w zbyt rozbudowanych scenach zbiorowych. Reżyser zdaje się zapatrzony we własne wizje, a przecież wystarczyło jedynie pójść za muzyką. To ona jest tu siłą sprawczą, ona kieruje postaciami, każdej z nich nada­je osobowość, buduje nastroje sięgające najwyższej temperatury emocjonalnej. Jest nieby­wale spójna z przebiegiem dra­matu, chociaż wydaje się także wartością samą w sobie i dla siebie.

Krzysztof Penderecki w "Czar­nej masce" czerpie zarówno ze swoich dawniejszych doświad­czeń sonorystycznych jak też stosuje nowe rozwiązania. Cy­tując własne utwory m.in. Te Deum, Polskie Requiem, Dies irae, wzbogaca jeszcze sens i pogłębia walor wyrazowy dzie­ła. Pojawiają się w nim rów­nież fragmenty XVII-wiecznej muzyki tanecznej, melodie ku­rantów do dziś dobiegających z wież holenderskich kościołów, pieśni chorałowe.

Świetnym i całkowicie uzasadnionym pomysłem tej inscenizacji było więc wyprowadze­nie chóru oraz części mocno rozbudowanej sekcji perkusyj­nej i "blachy", na balkony i prawy bok sceny, dla osiągnię­cia wrażenia dźwiękowej prze­strzenności. Natomiast specjalnie na tę okazję opracowany polski tekst libretta, właściwie nie dociera do słuchaczy. Strona wokalna i aktorstwo, mimo widocznych starań ze strony sześciorga solistów - rozczarowuje.

Momentami, muzyka pod ba­tutą Roberta Satanowskiego, za­wierająca tak wiele napięcia i wewnętrznej siły wyrazu, jak­by nie odnajduje partnerów w osobach wykonawców.

Najmocniejszym atutem spek­taklu stała się natomiast pięk­na, malarska inscenizacja pla­styczna Andrzeja Majewskiego.