Artykuły

30 grudnia 2016 r. zmarła w wieku 96 lat Wanda Laskowska. Jedna z niesłusznie zapomnianych reżyserek drugiej połowy XX w.

To Laskowska wyreżyserowała prapremierę "Kartoteki", jednego z najważniejszych polskich dramatów XX w. Dramaturgiczny debiut Tadeusza Różewicza wystawiła w 1960 r. w Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie na scenie Teatru Dramatycznego.

Reżyserka była wtedy osiem lat po własnym debiucie - choć latami będzie powtarzać, że to aktorzy warszawskiego Współczesnego zrobili za nią "Ich czworo" Zapolskiej, i że to oni nauczyli ją robić teatr.

I chyba nauczyli dobrze. Choć dramat o bezimiennym Bohaterze "w średnim wieku", nawiedzanym w łóżku przez tłum przechodzących postaci, nie od razu znalazł akceptację. "Wtórny i niesamodzielny" tekst Różewicza krytykowała "Trybuna Ludu" ("Nie twierdźmy, że Kartoteka znajdzie się w kartotece dzieł dramatycznych o trwałej wartości"), nawet jej recenzent doceniał jednak "takt, umiar, dyskrecję, swobodę" Laskowskiej. "Inteligentne" wyreżyserowanie "niełatwej" sztuki chwalił też "Express Wieczorny".

Między kawą a Witkacym

Mało dziś wiemy o pracy Laskowskiej - podobnie jak o innych reżyserkach z czasów PRL. "Niełatwo złapać ją w Warszawie. Należy przecież do tych nielicznych kobiet-reżyserów, które (...) zyskały sobie w teatrze prawo obywatelstwa, zdobyły w ciągu lat pracy dobre imię" - pisał o reżyserce trzy lata po "Kartotece" kolorowy tygodnik "Ty i Ja". "Kobietę-reżysera" udało się dziennikarce zdybać, gdy przyjechała "zobaczyć choć swego nastoletniego Piotrusia". Jeszcze tylko prasa odnotuje nowy sposób parzenia kawy przywieziony przez gospodynię Laskowską z wczasów w Jugosławii - i już artystka Laskowska może opowiedzieć o tym, że uwielbia pracować z legendarnym reżyserem i scenografem Józefem Szajną, że Witkacy, którego sztuki wprowadzała na sceny, "wciąż za nią chodzi", a o Brechcie i Ionesco nie ma już nic nowego do powiedzenia.

W latach 70. pracowała bardzo dużo - przygotowywała nawet 4-5 premier w roku. Ceniono ją za ironię, dystans i poczucie humoru. Robiła klasykę i polską dramaturgię współczesną. Coraz częściej poza Warszawą. W Kaliszu, Bielsku-Białej, Katowicach. Czy w Krakowie, gdzie w 1972 r. wystawiła "Lęki poranne", sztukę Stanisława Grochowiaka o dramacie alkoholika, z młodym Jerzym Stuhrem.

Była wszechstronnie wykształcona. Przed reżyserią zgłębiała aktorstwo w słynnym Studiu Teatralnym Iwo Galla, na roku z Barbarą Krafftówną. Studiowała reżyserię w warszawskiej PWST i historię sztuki na UW. Tłumaczyła i wystawiała sztuki włoskiego awangardysty międzywojnia Luigiego Pirandella, z którego "Sześciu postaci scenicznych w poszukiwaniu autora" zrobiła w 1980 r. Teatr Telewizji. W latach 80. wystawiała Mrożka i Witkacego, ale też szturmujące polskie sceny anglosaskie farsy. Będzie robiła powracającą do dziś na niezbyt poważanych scenach klasykę gatunku - w ciągu dwóch lat trzykrotnie wystawi "Jak się kochają w niższych sferach" Alana Ayckbourna, zrobi też "Czego nie widać" Michaela Frayna. Laskowska nie zarzuca jednak ambitnych projektów. W tym samym czasie w Szczecinie wystawia... drugą adaptację "Ulissesa" Jamesa Joyce'a.

Pod koniec kariery wróciła też do "Kartoteki". W 1994 r., 34 lata po warszawskim sukcesie, wyreżyserowała Różewicza w Teatrze im. Mickiewicza w Częstochowie. Spektakl przeszedł bez większego echa. Rok później Wanda Laskowska zakończyła pracę artystyczną w wieku 75 lat.

"Nie wyobrażam sobie takiej możliwości, by w zawodzie artystycznym można być z siebie zadowolonym" - powiedziała Laskowska w wywiadzie w 1979 r.

Pogrzeb reżyserki odbędzie się 5 stycznia o godzinie 14.00 w Sobikowie, w gminie Góra Kalwaria pod Warszawą.

***

Korzystałem m.in. z archiwum kobiecej historii polskiego teatru - HyPaTia - realizowanego w ramach projektu Instytutu Teatralnego im. Z. Raszewskiego w Warszawie.