Artykuły

O spektaklu "Klątwa" warszawskiego Teatru Powszechnego od sobotniej premiery dyskutuje cała Polska. Jego kontrowersyjny reżyser Oliver Frljić oraz dramaturg Goran Injac będę kuratorami tegorocznej edycji Malta Festival w Poznaniu. Organizatorzy festiwalu wydali oświadczenie, w którym solidaryzują się z twórcami spektaklu.

"Klątwa" jest luźno oparta na dramacie Stanisława Wyspiańskiego. Po premierze oburzenie rozlało się po prawicowych mediach, spektakl krytykują najbardziej ci, którzy go nie widzieli. Prokuratura w Warszawie sprawdza, czy doszło do obrazy uczuć religijnych i nawoływania do popełnienia zbrodni. Oświadczenie w sprawie "Klątwy" wydali polscy biskupi, doszukując się w spektaklu "znamion bluźnierstwa", protestują politycy PiS-u.

Oliver Frljić kuratorem Malty

O co poszło? Między innymi o scenę seksu oralnego, jaką aktorka Powszechnego Julia Wyszyńska odgrywa na figurze Jana Pawła II. Pomnik papieża Polaka niedługo potem zawisa na stryczku z tabliczką: "obrońca pedofilów". Inna scena, która wzburzyła prawicowych komentatorów, dotyczy zbiórki pieniędzy na zabójstwo Jarosława Kaczyńskiego. Kwesta się nie odbywa, bo - jak tłumaczy widzom aktorka - groziłyby jej za to konsekwencje prawne. Podczas przedstawienia widzowie są też pytani m.in. o to, kto z nich dokonał aborcji.

Reżyser spektaklu, Chorwat Oliver Frljić, to twórca znany z prowokacji. W 2013 r., gdy przygotowywał w Krakowie "Nie-Boską komedię", przecieki z prób wywołały protesty, a dyrektor Starego Teatru Jan Klata odwołał premierę - jak mówił, po groźbach ze strony skrajnej prawicy. Polska prokuratura prowadzi też śledztwo w sprawie obrazy uczuć religijnych i obrazy symboli narodowych, do których miało dojść we wrześniu ubiegłego roku podczas wystawienia spektaklu "Nasza przemoc, wasza przemoc" na Festiwalu Prapremier w Bydgoszczy.

Oliver Frljić, razem ze swoim stałym współpracownikiem i jednym z dramaturgów "Klątwy" Serbem Goranem Injacem, będzie kuratorem idiomu Malta Festival "Platforma Bałkany". Impreza odbędzie się w dniach 16-25 czerwca w Poznaniu. - Jeśli chodzi o współpracę z kuratorami, nasze plany się w żaden sposób nie zmieniają - podkreśla Michał Merczyński, dyrektor Malta Festival. - Frljić jest najlepszym twórcą, który może pokazać, jak wygląda bałkanizacja i jakie są problemy współczesnej Europy - dodaje.

Mata Festival wydaje oświadczenie

Zespół festiwalu Malta opublikował w czwartek oświadczenie, w którym borni twórców "Klątwy":

"Wyrażamy solidarność z twórcami spektaklu "Klątwa", w reżyserii którego premiera odbyła się 18 lutego 2017 roku w Teatrze Powszechnym w Warszawie. Ataki na jego autorów, a także na dyrekcję Teatru i osoby zaangażowane w jego przygotowanie są aktem przemocy - niedopuszczalnym w żadnych warunkach, także sporów o historię, wartości i estetykę. Sprzeciwiamy się językowi konfabulacji, nienawiści i pogardy używanemu przez wielu przeciwników "Klątwy", aby wypaczyć jej sens, wprowadzając dezinformację i antagonizując uczestników debaty publicznej" - czytamy.

Organizatorzy Malty podkreślają także rolę teatru jako miejsca krytycznej refleksji. Akcentują prawa artystów do swobody twórczej: "Teatr jest miejscem tworzenia nowych rzeczywistości, pluralistycznego dialogu i szczerej konfrontacji ze światem. Artyści mają prawo do otwartego i bezkompromisowego mówienia o problemach społecznych, krytycznej interpretacji kultury i sięgania w tym celu po własne środki ekspresji. Jest to szczególnie istotna misja w czasach kryzysu demokracji i odradzania się postaw szowinistycznych i ksenofobicznych oraz akceptowania takiego stanu rzeczy przez coraz szersze kręgi osób opiniotwórczych, zwłaszcza polityków i przedstawicieli mediów".

"Klątwa" jak "Golgota Picnic"?

W 2014 r. dyrektor festiwalu Malta Michał Merczyński po protestach środowiska prawicowego odwołał spektakl "Golgota Picnic" Rodrigo Garcii. Podobnie jak w przypadku "Klątwy" doszukiwano się w nim bluźnierstw i obrazy uczuć religijnych. Tak jak dziś najgłośniej krzyczeli, ci którzy "Golgoty" nie widzieli. Spektakl skrytykowali arcybiskup Stanisław Gądecki oraz ówczesny prezydent Poznania Ryszard Grobelny. Poparcie dla sztuki wyrażali z kolei ludzie świata kultury.

Po zdjęciu spektaklu Merczyński został okrzyknięty cenzorem. Sam tłumaczył to względami bezpieczeństwa, w oficjalnym stanowisku pisał o zagrożeniu zamieszkami. - Mówię o tym od trzech lat, ale wciąż wszyscy twierdzą, że to była cenzura. Każdy ma swoje zdanie - broni się Merczyński. I dodaje: - Nie opuściliśmy wtedy artystów.

Zresztą do sprawy "Golgoty Picnic" w spektaklu Teatru Powszechnego odnosi się także Frljić. Drwi, że sam mówi o wolności słowa, ale w końcu współpracuje z Merczyńskim. - On potrafi być autoironiczny. Od początku naszych rozmów nie miał wątpliwości, żeby z nami pracować. Choć przyznaje, że ludzie są tym zdziwieni - komentuje dyrektor Malta Festival.

W Poznaniu chorwacki reżyser pokaże twórczość, którą do tej pory prezentował głównie na Bałkanach, m.in. spektakl "Turbofolk" o styku polityki i kultury, inspirowany kiczowatą muzyką z byłej Jugosławii. A także prace anonimowego kolektywu Janeza Janšy oraz artystki Milicy Tomić.

--

Na zdjęciu: reżyser Oliver Frljić i dramaturg Goran Injac - kuratorzy Malta Festival 2017