Artykuły

- Pomysły Lema są groteskowe, pełne sarkazmu, by nie powiedzieć szydercze - mówi Adolf Weltschek, reżyser "Dzienników gwiazdowych" w krawowskim Teatrze Groteska, w Dzienniku Polskim.

Małgorzata Zwolińska, autorka adaptacji opowiadań Stanisława Lema, wystawionych właśnie w Teatrze Groteska, zarazem autorka inscenizacji, scenografii oraz tekstów piosenek podkreśla, że science fiction jej nie interesuje

- ani podróże w kosmos. Bo to spektakl o tym, że kosmos jest w każdym z nas. Zresztą sam Lem w jednym z wywiadów przyznał, że nie pisze o rakietach. A były te opowiadania dla niego bardzo ważne. Jak nam powiedział Wojciech Zemek, ostatni sekretarz pisarza, opowiadanie o zakonie Destrukcjanów, których wątek u nas pojawia się w finale, było dla Lema jedną z najważniejszych opowieści; uważał, że to w niej zawarł najistotniejsze przemyślenia na temat spraw ostatecznych. Ucieszyliśmy się, że trafiliśmy w preferencje samego autora.

Rakiet w spektaklu nie będzie.

- Nie. Ani wojaży międzyplanetarnych, ani rakiet. Były w realizowanym przeze mnie ponad 10 lat temu spektaklu "Planeta Lemia", według groteskowo-baśniowych opowiadań "Bajki robotów"; wtedy to poznałem autora. Okazał się uroczym, rozmownym człowiekiem; dociekał, jak pokażemy smoki, jak rakiety Teraz będzie to opowieść o podróży bohatera, Ijona Tichego, w głąb siebie; wszelkie zdarzenia i postaci - a każdy z dziesięciu aktorów wciela się w kilka - będą pojawiać się niejako w głowie głównego bohatera. Ale nie chciałbym ujawniać szczegółów samej inscenizacji.

Czytając scenariusz Małgorzaty Zwolińskiej ma się co i rusz wrażenie, że to aluzje do naszego tu i teraz

- To współczesność stała się tak bliska wizji Stanisława Lema. Ale nie chcemy, by traktować inscenizację jako spektakl publicystyczny, a uniwersalny, egzystencjalny, mówiący o kwintesencji człowieczeństwa. Dotykający głębokich sensów, które wydają się szczególnie istotne w czasach obecnych, pytający o nasze człowieczeństwo, o meandry zderzania się jednostki z różnego rodzaju presjami obyczajowymi, politycznymi, w tym totalitarnymi.

Ale zarazem plakatami reklamującymi spektakl, z takimi napisami jak "Zdrada elit", teatr sugeruje, by wiązać tę premierę z polityczną codziennością

- Ta kampania to tyleż zabieg marketingowy, co pedagogiczny - przybliżamy w telegraficznym, plakatowym skrócie główne wątki lemowskiej narracji. Bo przecież marzenie ludzkości o stworzeniu idealnego społeczeństwa i takiego miejsca na ziemi jest odwieczne. I ta chęć znalezienia idealnego świata jest u Lema. I w naszym spektaklu. Taką właśnie próbę podejmuje Ijon Tichy. Tyle że zawsze jest jakaś "zdrada", jakiś słaby punkt - w naszej psychice, w naszym ego, w naszych ambicjach, partykularyzmach. I to już nie jest aluzja do naszej rzeczywistości, ale uniwersalna prawda o naturze człowieka. Marzenie o utopii pojawia się od antyku, przez średniowiecze, renesans i dalej, aż do dzisiaj. Przecież nasza Solidarność, ta z czasu zrywu roku 1980, także była przejawem marzenia o świecie idealnym. I też swego rodzaju utopią. I o tym także jest spektakl. To Tichy mówi, że projekt idealnego świata był gotowy, ale niestety. "Niestety? jak zwykle - NIESTETY" - słyszy w reakcji. I to z takiej uniwersalnej perspektywy opowiadał Lem.

Ów gwiazdokrążca Tichy to postać przypominająca z jednej strony barona Münchhausena, z drugiej - Guliwera

- To everyman, zmierzający do udzielenia sobie samemu odpowiedzi na różne problemy, które jego i nas osaczają. Który podróżuje po kosmosie człowieczych pragnień i orbitach bezsilności.

Adaptacja opowiadań Lema niepozbawiona jest elementów humorystycznych, zawartych w zabawie słowem, w neologizmach, rodzących skojarzenia z językiem Witkacego.

- To niesamowite, jak Lem bawił się słowotwórstwem, grami języka. Choćby stylizacja świata i języka w opowiadaniu o Karelirii. Za całą misterną grą stylistyczną kryje się figura totalitaryzmu - wszak o nim Lem mógł pisać tylko korzystając z takiego kamuflażu, bo przecież powstawały te teksty w czasach cenzury. A zdiagnozował tamten system precyzyjnie, ośmieszając go jednocześnie, pokazując, że w swych głęboko skrywanych mechanizmach to wielki przekręt dla kasy.

I tak, chcąc nie chcąc, doszliśmy do polityki. Przyznam, że pomyślałem nawet, iż "Dzienniki gwiazdowe" to niejako ciąg dalszy słynnych corocznych kabaretowych spotkań w Grotesce - Reality Shopka Show

- O tyle, o ile pomysły Lema są groteskowe. Pełne sarkazmu, by nie powiedzieć szydercze. A to wszystko jest wynikiem rozczarowania Lema kierunkiem, w jakim podążał świat

Jednakże zamykającą spektakl piosenkę, która się przezeń przewija, kończy słowo "nadzieja".

- Poprzedzane słowami "ciężar istnienia" oraz "navigare necesse est", czyli żeglowanie jest koniecznością. To są wersy oddające wszystko, co składa się na ludzką kondycję. To jest kwintesencja wędrówki Tichego. I każdego z nas