Ćwiczenia z pamięci, ćwiczenia z literatury
"Dość dawno temu, około świąt Bożego Narodzenia, przyszedł do mnie pan Timoszewicz i oświadczył, że chce porozmawiać o Schillerze. Przy okazji opowiedziałem mu o kilku zdarzeniach z dalszej i bliższej przeszłości. Zauważyłem, że ukradkiem notuje na karteczkach moje słowa nie przeznaczone do publikacji. Przyszło mi wtedy na myśl, że to, co ciekawi Timoszewicza, może w szczęśliwym przypadku zaciekawić także parę innych osób".
Tak, z dystansem, opowiada Erwin Axer o początkach "Ćwiczeń", publikowanych od dwudziestu lat w "Dialogu", których trzecią już serię otrzymaliśmy w wydaniu książkowym.
"Przekonałem się - czytamy dalej - że podobnie jak reżyser odkrywa w trakcie prób tajemnice autora i jego postaci, tak i ja w trakcie pisania odkrywam czasem sens wypadków, których byłem świadkiem lub uczestnikiem".
Ważne zdanie, bo podkreśla różnice między tymi krótkimi prozami a zwykłym zbiorem teatralnych anegdot. Dla znakomitego reżysera teatr stanowi oczywiście naturalny punkt obserwacji świata, wśród bohaterów "Ćwiczeń pamięci" znaleźli się m.in. Elisabeth Bergner i Irena Eichlerówna, Kurnakowicz i Olivier, Towstonogow i Durrenmatt, ale sposób zapisu scen i obrazów, obojętne: humorystycznych czy dramatycznych (część z nich dotyczy lat wojny), bliższy jest raczej przypowieści o naturze człowieka, czasem zaś - epifanii w nagłym rozbłysku ożywiającej przeszłość. Poszczególne miniatury mogłyby służyć za materiał na seminaryjnych warsztatach, tak nienaganny jest ich styl i tak mistrzowsko ich konstrukcja prowadzi ku puencie. Dla recenzenta to kłopot: czuje bowiem pokusę, by dla zachęty zacząć je czytelnikowi streszczać, wtedy jednak popsułby mu przyjemność z lektury. Więc nie zdradzę, kim okazał się pewien gość z Niemiec, któremu młody Erwin Axer dotrzymywał towarzystwa na zlecenie Leona Schillera, ani jak zakończyła się dla autora sesja szekspirowska w Stratfordzie, podczas której bronić musiał honoru Słowian... Okładka projektu Andrzeja Dudzińskiego. (Wydawnictwo Literackie, s. 220.)
