Artykuły

Jedna była pierwszą kobietą zasiadającą w prezydium białostockiej rady miejskiej. Drugą nazywano "słowiańską Safoną". Trzecia - światła reformatorka - zakładała szkoły położnych... Niezwykłe kobiety znalazły się w słowniku wydanym dzięki dotacji Urzędu Miejskiego w Białymstoku.

To "Słownik biograficzny kobiet kultury. Białystok i województwo podlaskie, cz. I" - subiektywny wybór życiorysów kobiet związanych w mniejszy lub większy sposób z naszym regionem, aktywnych w kulturze swoich czasów. Siedzenie ich losów to też pasjonująca wędrówka przez wieki - poczynając od roku 1580, a kończąc na czasach współczesnych.

Małgorzata Dajnowicz z Uniwersytetu w Białymstoku przygotowała publikację z 20 biogramami kobiet naprawdę znakomitych - wszystkie na swój sposób wniosły znaczący wkład w rozwój dziedzictwa kulturowego Białegostoku i regionu.

Miały pałace i pomysły

Tom zaczyna Aleksandra Maria Wiesiołowska (1580-1645), żona właściciela dóbr białostockich - Krzysztofa Wiesiołowskiego, który rozwijał Białystok, wielka filantropka. Inna bohaterka, Elżbieta Drużbacka - znakomita poetka późnego baroku (1698-1765), w Białymstoku nie mieszka, ale często go odwiedza - Braniccy są mecenasami jej twórczości, a ona przyjeżdżając do pałacu i w nim rezydując, często odwdzięcza się wierszami poświęconymi swoim dobroczyńcom.

W tomie nie zabrakło oczywiście biogramu Izabeli Branickiej (1730-1808), która wzniosła Białystok na wyżyny kulturalne - zapraszając 300 lat temu do swego pałacu najświatlejszych ludzi epoki, ściągając zespoły teatralne i operowe.

Inna znakomita postać tych samych czasów to Anna Paulina Jabłonowska (1728-1800) - wielka reformatorka, wojewodzina bracławska, ale też posiadająca m.in. ziemie siemiatyckie. Wprowadziła na nich tyle reform, że z czasem zaczęto je nazywać "państwem siemiatyckim". W swoich włościach zakładała szkoły położnych, kasy pożyczkowe, magazyny publiczne na wypadek klęsk nieurodzaju, parki i tzw. place młodzieńskie - miejsce wypoczynku i zabaw mieszkańców.

Na dworze zaś stworzyła niezwykły salon kultury (w którym gościli m.in. Kołłątaj, Naruszewicz, Krasicki, Karpiński czy król Stanisław August). A także słynną w całej Rzeczypospolitej bibliotekę i tzw. Gabinet Historii Naturalnej, jedną z największych w ówczesnej Europie kolekcji przyrodniczych, do którego zwoziła okazy z podróży zagranicznych: skamieliny, kruszce, owady, osobliwe gatunki.

Biznesmenka i aktorka

Swoje miejsce w słowniku ma znakomita postać międzywojnia, feministka, społeczniczką polityk - pierwsza kobieta w prezydium białostockiej rady miejskiej po I wojnie światowej, a także wydawca - Jadwiga Ewa Klimkiewiczowa (1876-1952). To właśnie z jej wydawnictwa pochodzi większość widokówek białostockich, znanych dobrze pasjonatom przedwojennego Białegostoku.

Książka uwzględnia też życiorys niezapomnianej aktorki związanej z ziemią łomżyńską - Hanki Bielickiej (1915-2006); niezwykłej pani doktor, więźniarki obozów, kobiety reaktywującej lekarskie życie w powojennym Białymstoku - Ireny Białówny (1900-1982); czy przedwojennej gwiazdy filmu Nory Ney (1906-2003). To jej zdjęcie znajduje się na okładce tomu opatrzonej zabawnym tekstem z reklamy: "Żadna piękna kobieta nie może istnieć bez telefonu - tak mówi Nora Ney, królowa ekranu".

Są mniej znane postaci, jak m.in. Sofia Casanovą (1861-1958), poetka i miłośniczka ziemi łomżyńskiej (z pochodzenia Hiszpanka, a Polka z wyboru, często odwiedzająca nasz region). I znane w całym kraju -jak pisarki: Maria Konopnicka (urodzona w Suwałkach) i Eliza Orzeszkowa (rezydująca w pobliskim Grodnie).

Malarka w tle Bukowskiego

Nie każdy też wie, kim była Placyda Bukowska (1907-1974), a warto. To znakomita malarka, żona architekta odbudowującego Białystok i mama słynnego "Andrzejka z autobusów" z zespołem Downa, podróżującego z szerokim uśmiechem autobusami po całym Białymstoku, do którego białostoczanie się przywiązali. Placyda (1907-1974) to rdzenna białostoczanka, absolwentka Państwowego Gimnazjum im. Księżnej Anny Jabłonowskiej, potem wydziału malarstwa uniwersytetu w Wilnie, gdzie studiowała m.in. u Ludomira Sleńdzińskiego. Po studiach poślubiła Stanisława Bukowskiego. Okupację spędzili w Wilnie, po wojnie wrócili do Białegostoku. On miał mnóstwo pracy - rekonstruował zabytki, odtwarzał pałacowo-parkowy zespół Branickich, przywrócił kształt Rynku Kościuszki, zaprojektował gmach partii (obecnie uniwersytet), hotel Cri-stal, walczył o zachowanie przedwojennego kształtu ulic. Nasze miasto wiele mu zawdzięcza. Ona wychowywała Andrzeja, uczyła plastyki w szkole średniej, projektowała witraże w stropie kościoła św. Rocha i kompozycje figuralne do kościoła w Dojlidach. Ale ciągle poszukiwała nowych tematów i technik plastycznych. Znakomite są jej prace z okresu okupacji - ich sielankowy klimat to niemal jak schronienie przed koszmarem wojny.

20 nazwisk

Każda z postaci uwiecznionych w słowniku to intrygujące osobowości, ciekawe życiorysy. A poza wymienionymi wyżej, bohaterek tomu jest jeszcze wiele. To: Józefa Kisielnicka (1859-1941), Anna Staniszewska (1860-1931), Stefania Karpowicz (1876-1974), Ewelina Pepłowska (1887-1969), Izabela Lutosławska (1889-1972), Maria Kolendo (1894-1980), Cecylia Piasecka (1922-2002), Anna Markowa (1932-2008).

Niezwykłych kobiet w historii regionu jest oczywiście więcej. W przyszłości ma powstać kolejna część słownika. Pierwsza część publikacji wydana została przez Wydawnictwo Humanica Instytutu Studiów Kobiecych. Najpierw trafi do bibliotek, potem do sprzedaży.