Artykuły

Teatrolog i historyk teatru prof. Zbigniew Osiński spoczął w piątek na Cmentarzu Wojskowym na warszawskich Powązkach. Badacz twórczości Jerzego Grotowskiego oraz autor książek i prac naukowych o tematyce teatralnej zmarł 1 stycznia w wieku 79 lat.

Zbigniewa Osińskiego żegnali w piątek m.in.: Maja Komorowska, Anna Zubrzycka, dyrektor Instytutu im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu Jarosław Fret, dziekan wydziału polonistyki UW prof. Zbigniew Greń, japonistka i ambasador Rzeczypospolitej Polskiej w Japonii Jadwiga Rodowicz-Czechowska oraz rodzina i przyjaciele teatrologa.

Jadwiga Rodowicz-Czechowska przypomniała, że Zbigniew Osiński jeszcze w czasach studiów nawiązał kontakt z "najwybitniejszą postacią polskiego teatru Jerzym Grotowskim, którego poznał w Opolu w Teatrze 13 Rzędów". "Wszystkie swoje siły badawcze oddał Teatrowi Laboratorium będąc - jak ktoś powiedział - wybitnym biografem Jerzego Grotowskiego. Jednak prof. Osiński interesował się innymi wielkimi twórcami, m.in. Tadeuszem Kantorem, któremu poświęcił wiele swojej refleksji. Był badaczem i propagatorem wiedzy o wszelkich dokonaniach teatru związanymi z okresem wielkiej reformy" - mówiła Rodowicz-Czechowska.

Jadwiga Rodowicz-Czechowska: Wszystkie swoje siły badawcze oddał Teatrowi Laboratorium będąc - jak ktoś powiedział - wybitnym biografem Jerzego Grotowskiego. Jednak prof. Osiński interesował się innymi wielkimi twórcami, m.in. Tadeuszem Kantorem, któremu poświęcił wiele swojej refleksji. Był badaczem i propagatorem wiedzy o wszelkich dokonaniach teatru związanymi z okresem wielkiej reformy.

Dziekan wydziału polonistyki UW prof. Zbigniew Greń podkreślił, że Osiński był "wymagającym, ale życzliwym pedagogiem, cieszącym się autorytetem wśród studentów oraz kolegów". - Reprezentował prawdziwie humanistyczną, wielowymiarową osobowość. Poruszał się z biegłością na polu kultury, nauki i dydaktyki uniwersyteckiej, a jego dorobek ma wymiar środowiskowy w najszerszym możliwym znaczeniu - ocenił prof. Greń.

- Widzę Zbyszka tak wyraźnie: chodził lekko pochylony szybkim krokiem; skupiony, uważny, ciągle miał coś do zrobienia. (...) Pamiętam przyjazdy do Opola, do Teatru 13 Rzędów, do Teatru Laboratorium... niezwykły świadek, niestrudzony badacz, interpretator całej twórczości Jerzego Grotowskiego - wspominała zmarłego aktorka Maja Komorowska.

- Nikt tak jak ty nie umiał zrozumieć Grotowskiego: że całe nasze ciało jest pamięcią, że forma jest jak wędzidło, a proces duchowy jak zwierzę, które szarpie się na wędzidle. Dobrze rozumiał myśl Grotowskiego: że zajmujemy się sztuką, aby przekroczyć bariery, wyjść z własnych ograniczeń, zapełnić tę naszą pustkę, mozolne dźwiganie, którym to co u nas ciemne ulega prześwietleniu. (...) Zbyszku, dziękuję, że towarzyszyłeś mi już po odejściu z Teatru Laboratorium przez te wszystkie lata, przez całe moje dojrzałe życie - mówiła Komorowska.

Prezes Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych i prodziekan Wydziału Polonistyki UW prof. Wojciech Dudzik zaznaczył, że jego wspomnienie będzie pozbawione patosu, którego Osiński "nie znosił". - Na wydziale polonistyki Zbyszek przyciągał uwagę nie tylko swoim intelektem, ale także niebanalnym - zwłaszcza na początku lat 80. - wyglądem: bujną blond fryzurą, bawełnianymi indyjskimi koszulami, niebieskimi dżinsami i torbą z jasnej skóry na ramieniu. Nie był charyzmatycznym pedagogiem na podobieństwo bohatera "Stowarzyszenia umarłych poetów" gromadzącym wokół siebie tłumy uczniów-adoratorów. Przypadkowi słuchacze szybko odchodzili, kiedy zaczynały się prawdziwie istotne dyskusje, trudne lektury i konkretne zadania do wykonania. Potrafił skupiać wokół siebie małe grupki, przyciągać jednostki, dla których starał się być przewodnikiem i partnerem - mówił o zmarłym prof. Dudzik.

- Kiedy zaczął się ten rok i rozdzwoniły się telefony, tylko jedna formuła pozostawała w mojej głowie i wciąż pozostaje. To formuła, którą zawarł w tytule artykułu poświęconemu Gardzienicom - miejscu, dzięki któremu odkrywałem teatr. Praktykowanie humanistyki to formuła, która najsilniej opisuje profesora. (...) Uświadamiam sobie jak wiele pierwszych rzeczy w zawodowym życiu jest związanych z jego osobą - pierwszy raz Grotowski przeczytany, pierwszy raz spotkany. Śmiem twierdzić, że większość moich dzisiejszych kolegów i większość z państwa tu obecnych spotkałem dzięki profesorowi - powiedział dyrektor Instytutu im. Jerzego Grotowskiego Jarosław Fret.

Przedstawiciel Odin Teatret z Danii Tage Larsen podkreślił, że prof. Osiński był "szlachetnym dżentelmenem, mądrym i hojnym, z delikatnym, ale głębokim polskim poczuciem humoru". - Wsłuchiwałem się w niego kiedykolwiek przemawiał, ciesząc się najpierw jego ekspresywnością, a następnie tłumaczeniem. Gdy mówił tylko po polsku, wciąż zgadzałem się z każdym jego słowem - był bardzo przekonywujący - zaznaczył Larsen, który następnie zaśpiewał duńską pieśń, wyjaśniając, że robi to na życzenie włoskiego reżysera teatralnego oraz założyciela Odin Teatret Eugenio Barby.

Maja Komorowska: Nikt tak jak ty nie umiał zrozumieć Grotowskiego: że całe nasze ciało jest pamięcią, że forma jest jak wędzidło, a proces duchowy jak zwierzę, które szarpie się na wędzidle. Dobrze rozumiał myśl Grotowskiego: że zajmujemy się sztuką, aby przekroczyć bariery, wyjść z własnych ograniczeń, zapełnić tę naszą pustkę, mozolne dźwiganie, którym to co u nas ciemne ulega prześwietleniu.

Zbigniew Osiński urodził się 11 maja 1939 r. w Poznaniu. Skończył polonistykę na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza; tam też uzyskał w 1966 r. tytuł doktora. Jeszcze jako student, w 1961 r., zadebiutował jako autor artykułem o inscenizacjach "Opery za trzy grosze" w Polsce międzywojennej.

W 1962 r. poznał reżysera i reformatora teatru Jerzego Grotowskiego. Ta znajomość zaowocowała szeregiem książek, wywiadów i artykułów Osińskiego o twórcy Teatru 13 Rzędów i Teatru Laboratorium. Prof. Osiński opracował program Ośrodka Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych we Wrocławiu (od 2007 r. Instytut im. Jerzego Grotowskiego - PAP), którym kierował w latach 1990-2004.

W 1970 r. przeniósł się do Warszawy. Przedmiotem jego zainteresowań i badań naukowych byli wybitni polscy reżyserzy i reformatorzy teatru, m.in.: Wilam Horzyca, Wacław Radulski, Konrad Swinarski, założyciele Reduty - Mieczysław Limanowski i Juliusz Osterwa, Irena i Tadeusz Byrscy. Współpracował i badał twórczość Teatru Ósmego Dnia i Ośrodka Praktyk Teatralnych "Gardzienice". Publikował o nich recenzje, szkice; był edytorem ich tekstów i korespondencji.

Osiński był także teatralnym praktykiem. Wyreżyserował "Warszawiankę" w Teatrze Ósmego Dnia w Poznaniu (prem. 8 kwietnia 1967 r.), pracował jako kierownik literacki w Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie (1973-77), uczestniczył w parateatralnych projektach Teatru Laboratorium oraz w wyprawach OPT "Gardzienice".

Osiński zasłynął z dorobku badawczego poświęconego twórczości Jerzego Grotowskiego. Opracował wraz z prof. Januszem Deglerem z Uniwersytetu Wrocławskiego pierwszy w Polsce zbiór tekstów Jerzego Grotowskiego "Teksty z lat 1965-1969". Przez wiele lat prowadził na temat twórczości Grotowskiego seminaria i konwersatoria ze studentami UW.

Był m.in. autorem książek i prac naukowych: "Teatr Dionizosa. Romantyzm w polskim teatrze współczesnym" (1972), "Laboratorium Grotowskiego" (1978), "Grotowski i jego Laboratorium" (1980), "Grotowski wytycza trasy" (1993), "Teatr 13 Rzędów i Teatr laboratorium 13 Rzędów" (1997), "Jerzy Grotowski. Źródła, inspiracje, konteksty" (1998), "Pamięć Reduty. Osterwa, Limanowski, Grotowski" (2003), "Nazywał nas bratnim teatrem. Przyjaźń artystyczna Ireny i Tadeusza Byrskich z Jerzym Grotowskim" (2005). Jego publikacje były tłumaczone na kilkadziesiąt języków.

W ostatnich latach prowadził seminarium badawcze na UW dotyczące recepcji teatrów orientalnych w Polsce, w którym uczestniczyli znani polscy orientaliści, m.in. prof. Maria Krzysztof Byrski i dr Jadwiga Rodowicz. Efektem jego długoletnich zainteresowań w tym zakresie jest dwutomowa monografia "Polskie kontakty teatralne z Orientem w XX wieku. Część pierwsza: Kronika. Część druga: Studia" (2008). Był też profesorem w Polsko-Japońskiej Wyższej Szkole Technik Komputerowych w Warszawie na Wydziale Kultury Japonii.

W 2000 r. otrzymał nagrodę Sekcji Krytyków Polskiego Ośrodka Międzynarodowego Instytutu Teatralnego dla teatralnej książki roku za tom "Jerzy Grotowski. Źródła, inspiracje, konteksty". W 2015 r. uhonorowano go Złotym Medalem Gloria Artis - Zasłużony Kulturze.