Katastrofa rewolucji nudna jak nigdy
"Śmierć Dantona" Georga Büchnera w reż. Barbary Wysockiej w Teatrze Narodowym w Warszawie. Pisze Witold Mrozek w Gazecie Wyborczej.
Barbara Wysocka serwuje w Teatrze Narodowym "tyjatr", co się zowie - z rozmachem, kostiumem i przytupem. Tyle że "Śmierć Dantona" rozczarowuje. Nawet Oskar Hamerski w tytułowej roli jest dobry tylko do połowy.
Teatr i film ulepiły dwóm najwyrazistszym wodzom rewolucji francuskiej gęby i pomniki. Danton - jowialny i pragmatyczny. Robespierre - idealistyczny fanatyk. Wiemy, jak to się skończy. Długa blaszana rynna poplamiona krwią ciągnie się przez trzy kondygnacje piętrowej scenografii Barbary Hanickiej. I przez dwie godziny z okładem czeka, by zjechała nią głowa.
Reżyserka Barbara Wysocka to specjalistka od niemieckojęzycznej dramaturgii. W Narodowym już raz robiła Georga Büchnera - niemal dokładnie siedem lat przed "Śmiercią Dantona" wystawiła "Lenza". Wolałem tamto przedstawienie; precyzyjne, subtelne, intymne i kameralne. "Śmierć Dantona" to "tyjatr", co się zowie - z rozmachem, kostiumem i przytupem.
A skoro już o "wielkich dramatach historycznych" mowa, wolałem też od "Śmierci Dantona" Szekspirowskiego "Juliusza Cezara" Wysockiej z Powszechnego (premiera 23 stycznia 2016 r.). Tam też wymowa była prosta, a środki wyraziste. Było jednak więcej energii i poczucia humoru, tamto przedstawienie było też przede wszystkim po prostu lepiej zagrane. Zespół Narodowego Wysockiej "Śmierci Dantona" nie pomaga.
Rewolucja na scenach polskich
Było, było. Dość tych wspominek, wróćmy do najnowszego spektaklu. "Śmierć Dantona", debiutancki dramat młodego Büchnera z 1835 r., pokazuje krach rewolucji jako kompromitację "robiących" ją jednostek - krach psychiczny, moralny, intelektualny.
Różni to ją od napisanej prawie sto lat później "Sprawy Dantona" Stanisławy Przybyszewskiej. Tę najbardziej dziś znaną w Polsce sztukę o rewolucji francuskiej wystawił m.in. Jan Klata w 2008 r. w Teatrze Polskim we Wrocławiu, a sfilmował w 1983 r. Andrzej Wajda (z Gerardem Depardieu w roli tytułowej).
Przybyszewską fascynuje polityczna walka, mechanizm historycznych procesów, Büchner wolał egzystencjalny, psychologiczny rys. Danton Büchnera jest dekadentem świadomym własnej bezradności wobec nadchodzących wydarzeń i pogrążonym w poczuciu winy za przelaną krew. Büchnerowskie tyrady innych luminarzy rewolucji o tym, że postęp ludzkości dokonuje się przez przemoc, że zmiany społeczne powodują ofiary tak jak wielkie "zmiany" natury - trzęsienia ziemi czy wybuchy wulkanów - wydają się do tego wszystkiego doklejone.
W kręgu przerysowanych typów
W spektaklu Wysockiej Oskar Hamerski jako Danton dobry jest wtedy, gdy gra ironicznie, gdy wygłasza uroczo kabotyńskie, dowcipno-melancholijne monologi o bezsensie świata i losu. Albo gdy - mylony instynktem życia, przyzwyczajeniem do wygody i własnej pozycji - nie wierzy, że "to" naprawdę ma się stać, że "oni" posuną się tak daleko. Momenty, kiedy Hamerski próbuje wejść w emocje, gdy na poważnie szuka jakiejś dramatycznej aktorskiej "prawdy", są dość nieznośne.
Przemysław Stippa jako Robespierre jest z kolei obsesjonatem cierpiącym na nerwicę natręctw, pedantem i narcyzem. Robotem-psychopatą, z którym Danton musi przegrać jako człowiek z krwi, uczuć i mięsa. Pomysł to prosty, skuteczny, ale i nieszczególnie odkrywczy. Nawet jeśli Robespierre i biurokraci terroru w pewnym momencie przebiorą się z surdutów i okazałych peruk (kostiumy zaprojektowała Katarzyna Borkowska) we współczesne garnitury. Honoru aktorów Narodowego broni świetna Wiktoria Gorodeckaja jako Julia, żona Dantona, z mocną ostatnią sceną. W tę rzeczywistość przerysowanych, grubo ciosanych typów wchodzi jakby z innego świata.
Niewypał "Śmierci Dantona" zaskakuje, bo Wysocka to zdolna i świadoma inscenizatorka, wie, co robi i po co. W Narodowym jednak między tryby scenicznej machiny szybko wkrada się nuda, siada rytm i łańcuchy słów sprzed 183 lat jakoś nie chcą żwawiej ruszyć.
