Artykuły

- Nikt nie pisze lepiej o demokracji niż Grecy - mówi Natalia Korczakowska, która wystawia w Muzeum Powstania Warszawskiego spektakl "Ajas Maszyna", łącząc Sofoklesa ze współczesnym tekstem Michała Bajera. Premiera 1 sierpnia.

Muzeum Powstania Warszawskiego co roku zaprasza twórców teatralnych do przygotowania spektaklu z okazji rocznicy wybuchu powstania. Wśród artystów, którzy realizowali przedstawienia w muzealnej Sali pod Liberatorem, byli m.in. Jan Klata, Agnieszka Glińska, Michał Zadara i Radosław Rychcik.

Izabela Szymańska: Spektakle, które powstawały z okazji rocznicy wybuchu powstania warszawskiego, często wykorzystywały materiały dokumentalne, pokazywały, jak powstanie widzieli uczestnicy, jak ludność cywilna. Ty od tego odchodzisz - wystawiasz historię mitologiczną. Dlaczego łączysz ją z powstaniem?

Natalia Korczakowska: Interesuje mnie sama okoliczność, czyli święto narodowe, w zderzeniu z Sofoklesem. Najważniejsze starogreckie dramaty wystawiane były w starożytnych Atenach właśnie w ramach takich świąt, a jednocześnie służyły dyskutowaniu zagrożeń dla demokratycznego systemu, były wirusami wpuszczanymi w tkankę państwa w celu jego naprawy. Praca w Muzeum Powstania Warszawskiego to dla mnie bardzo osobisty eksperyment, pytanie o to, czy taki dialog z systemem, ponad podziałami politycznymi i w ramach sztuki, jest możliwy. Demokracja ateńska żyła z wojny, pełnoprawnym obywatelem mógł być tylko żołnierz, stąd antyczne teksty mają w sobie potencjał rozmowy o tym, czym jest wojna dla demokracji, kim jest bohater wojenny dla polityków., Ajas" Sofoklesa to historia o kompromitacji bohatera, niszczeniu czyjegoś wizerunku dla celów politycznych, co jest synonimem naszych czasów. Chciałam też uniknąć wpisania mnie i mojej pracy w dyskusję o tym, czy powstanie warszawskie było potrzebne, czy nie.

Pytanie powracające co roku.

- Moim zdaniem to dziś już jałowa dyskusja, nikt nie jest w stanie powiedzieć nic nowego. Jak w każdym konflikcie racje obu obozów są już tak rozbudowane, polaryzacja tak wielka, że jeśli nawet chcesz podjąć temat obiektywnie, zostajesz szybko zawłaszczony przez którąś ze stron. Stąd zamiast opowiadać ludziom, którzy przeżyli powstanie, o tym, co przeżyli, wolę rozmawiać z nimi o sytuacji dzisiejszej demokracji, dzisiejszej polityki historycznej i aktualnej technologii wojny.

Łączysz Sofoklesa ze współczesnym tekstem Michała Bajera.

- Michał przepisał dla nas historię Ajasa, a ściślej: zaadaptował swój tekst "Mówca Ajasa" dla potrzeb spektaklu. Interesuje nas kryzys dyplomatyczny wywołany przez Greków w trakcie wojny trojańskiej. W sfałszowanych wyborach przyznano zbroję po Achillesie Odyseuszowi, mimo że należała się Aj asowi, największemu z herosów, który był zawsze we właściwym czasie i miejscu, wielokrotnie ratując greckie wojska przed katastrofą. Odyseusz jest pierwszym retorem -jego bronią jest słowo, manipulacja faktami i zakłamywanie rzeczywistości. Ajas jest żołnierzem, czyli maszyną do zabijania. W afekcie atakuje namioty swoich dowódców. Jednak Atena wchodzi w jego umysł i zmienia jego perspektywę widzenia rzeczywistości, przekierowuje jego gniew na świnie. I teraz wystarczy sobie wyobrazić, że ubóstwiona zbroja Achillesa to internet, a Atena to sztuczna inteligencja, centralny komputer podobny do słynnego Hala z "Odysei kosmicznej" Kubricka. Jeśli Atena to komputer sterujący widzeniem Ajasa, to kto jest odpowiedzialny zajego czyny? Czy można je mierzyć według istniejących norm etycznych? Jeżeli Ajas to tożsamość bohatera zeskanowana do maszyny, to czy ma on jeszcze jakiś wizerunek? W naszym spektaklu Ajas jest instalacją złożoną z głośników bezprzewodowych, którym głosu użycza Krzysztof Zarzecki, Wojtek Blecharz pisze nam z tego muzykę. Rozmontowanie systemu głośników jest rozłożeniem tożsamości człowieka, która degraduje się, ale nigdy do końca. Wystarczy pomyśleć o otaczającej nas na co dzień technologii, żeby zrozumieć problem mechanizowania się wszystkich i wszystkiego. Spełnia się największy lęk Witkacego przed automatyzacją ludzi i ich otoczenia. Zanurzeni w lokalnych konfliktach, dzieleni przez populizm i obozy ideologiczne nie zdajemy sobie sprawy z tego, że tak naprawdę w coraz większym wymiarze rządzą nami algorytmy. Dziś mamy wojny informacyjne, zawłaszczenie historii, pisanie jej od nowa, wojny propagandowe, medialne, ale schemat jest podobny do tego, który próbował uchwycić Sofokles. W tekście Bajera pada zdanie: "Już aktorzy o tym wiedzą" - wiadomo, że w teatrze mogą podać tę informację dalej.

Dziś informacje o wydarzeniach rozchodzą się dużo szybciej, wystarczy je wrzucić na Twittera.

- Ciekawa jest tu rola teatru, politycy powinni się dziś uczyć od starożytnych, jak go traktować. W Grecji teatr był miejscem do rozładowywania napięć społecznych, mądra władza dąży do tego, żeby mieć taki teren, gdzie się rozmawia, a nie obraża i walczy. Antyczne teksty są często lepszym i bardziej radykalnym narzędziem do dyskusji o demokracji i jej kryzysach niż teksty pisane dziś.

I wracają na sceny: w Studiu mogliśmy oglądać "Żaby", w Nowym - "Ucztę", w Powszechnym będą wystawione "Bachantki".

- Nikt nie pisze lepiej o demokracji niż Grecy. Dla nich była żywa, nowa, specjalizowali się w niej. I ich spojrzenie na problemy demokracji jest ciągle aktualne.

***

Muzeum Powstania Warszawskiego. Na podstawie tekstów "Ajas" Sofoklesa i "Mówca Ajasa" Michała Bajera, reżyseria: Natalia Korczakowska, scenografia: Anna Met, kostiumy: Marek Adamski, wideo: Robert Mleczko, muzyka: Wojciech Blecharz, światło: Aleksander Prowaliński. Występują: Ewa Błaszczyk, Dariusz Maj, Halina Rasiakówna, Paweł Smagała, Mateusz Smoliński, Krzysztof Zarzecki. Premiera 1 sierpnia o północy, kolejne spektakle: 2-5 sierpnia, godz. 20. Bilety: 25 zł.