Artykuły

Nie można nie zgodzić się z twierdzeniem, że Marian Hemar (1901-1972) był wybitnym i wszechstronnie utalentowanym komediopisarzem i artystą - o książce Anny Mieszkowskiej "Ja, kabareciarz. Marian Hemar od Lwowa do Londynu" pisze Jarosław Hebel w miesięczniku Dziś.

Jak pisze Anna Mieszkowska, autorka jego kronikarskiej biografii, pisywał w zasadzie wszystko, oprócz powieści ("Ja, kabareciarz. Marian Hemar od Lwowa do Londynu". Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA S. A. Warszawa 2006, ss. 392). Hemar na pewno bardziej jest znany jako poeta, satyryk i autor bardzo wielu piosenek ze swojego przedwojennego okresu życia, które spędził we Lwowie i Warszawie. Studiował medycynę i filozofię na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie i już wtedy parał się satyrą. Po studiach wyjechał na trzy miesiące do Włoch, skąd pisał korespondencje do "Gazety Porannej".

Sztuka teatru i literatura odegrały wielką rolę w kształtowaniu jego zainteresowań, pasji i poszukiwań własnego miejsca w świecie kultury. Jeszcze w okresie lwowskim, jako bardzo młody człowiek współpracował z wieloma teatrami i redakcjami literackich gazet, a przy okazji poznał znanych pisarzy - Kadena-Bandrowskiego, Przybyszewskiego czy Tetmajera. Podobno bardzo żałował, że nie udało mu się poznać Stefana Żeromskiego. W jego życiorysie znajduje się mało znany epizod wojenny z okresu polsko-ukraińskiej wojny o Lwów, w czasie której w kwietniu 1920 roku brał udział w zagonie na Koziatyń.

Jako artysta, Hemar zabłysnął w o wiele większym wymiarze dopiero w warszawskim teatrze Qui pro Quo, pisując skecze i piosenki, obok takich autorów jak Julian Tuwim i Antoni Słonimski. Wśród wykonawców jego piosenek wymienia się wielu wybitnych aktorów i pieśniarzy estrady dwudziestolecia międzywojennego: Mirę Zimińska, Hankę Ordonównę, Eugeniusza Bodo, Adolfa Dymszę czy Mieczysława Fogga. Wspólnie z autorem "Lokomotywy", Hemar pracował też w kabarecie "Banda" i "Cyruliku Warszawskim". Z tego okresu imponujący jest jego dorobek literacki, na który składa się ponad kilka tysięcy popularnych piosenek, do których sam komponował muzykę, setki wierszy, kilkanaście słuchowisk radiowych, skecze, dowcipy i szopki polityczne. Był również współpracownikiem "Wiadomości Literackich" i "Wiadomości", a także dyrektorem teatru Nowa Komedia (1934-1935). W roku wybuchu 2. wojny światowej, jego piosenka "Ten wąsik" (wykonywana przez Ludwika Sempolinskiego w popularnej rewii "Orzeł czy reszka"), spowodowała interwencję ambasadora Niemiec w Warszawie von Moltkego. Po agresji Niemiec hitlerowskich na Polskę, jego antyfaszystowskie wiersze i piosenki były również powodem jego obaw o własny los w czasie pobytu w Rumunii, w której być może groziło mu wydanie w niemieckie ręce.

We wrześniu 1939 roku Hemar miał 38 lat; znajdował się wtedy u szczytu popularności i artystycznego powodzenia. Z bombardowanej Warszawy przedostał się do Lwowa, żeby przez Rumunię uciec do Palestyny i Egiptu. Walczył w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Karpackich, m.in. biorąc udział w bitwie pod Tobrukiem, a także prowadził w szeregach wojska akcję kulturalno-oświatowa. Na początku 1942 r., decyzją Naczelnego Wodza - gen. Władysława Sikorskiego został jednak przeniesiony do Londynu i przydzielony do Ministerstwa Informacji i Dokumentacji, w którym zwalczał m.in. kłamstwa propagandy, głównie hitlerowskiej, ale także angielskiej.

Po wojnie Marian Hemar nigdy nie wrócił do Polski, która zrodziła się w wyniku pojałtańskiego podziału Europy. Pozostał w Londynie, gdzie prowadził teatrzyk polski w klubie emigrantów. Współpracował m.in. z muzą "Wesołej Lwowskiej Fali" - Włada Majewską. Od 1953 r. prowadził takżejednoosobowy "Teatr Hemara", cotygodniowy kabaret radiowy na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, w którym wygłaszał wierszowane komentarze satyryczne do bieżących wydarzeń i dla której w ciągu 16 lat nagrał blisko 800 kabaretów.

W stalinowskiej Polsce odebrano Hemarowi obywatelstwo, a jego twórczość objęto w PRL zapisem cenzury. Na pewno w dużej mierze spowodowało to, że często jest kojarzony głównie z piosenkami (np. "Wspomnij mnie", "Kiedy znów zakwitnąbiałe bzy", "Taka mała") i kabaretem okresu dwudziestolecia międzywojennego. Jak pisała jednak we wspomnieniach Stefania Zahorska, jego piosenka "Ekscelencja" obaliła pierwszego ambasadora Bieruta w Anglii Henryka Strasburgera, dawnego prezesa Lewiatana, który według szyderstw Hemara "przy wszelkich konfiguracjach politycznych umiał pozostać ekscelencją".

Renesans twórczości Hemara nastąpił pod koniec lat 80., kiedy Wojciech Młynarski i Rudolf Gołębiowski zrealizowali w warszawskim teatrze Ateneum widowisko "Hemar". Teatry wystawiają jego dramaty ("Piękna Lucynda", "Firma", "Dwaj panowie B."), Program I i II PR przypomina przedwojenne szlagiery, wydaje sięjego liryki, fraszki, skecze, piosenki. Książka Anny Mieszkowskiej na pewno zapełnia przestrzeń niepamięci o tym wybitnym artyście, w której autorka przedstawia kolejne etapy jego twórczości, okoliczności powstawania utworów, a także przytacza recenzje z przedstawień.