Artykuły

Wojciech Tomczyk odebrał we wtorek Nagrodę Literacką Biblioteki Narodowej "Skrzydła Dedala" za sztuki teatralne zebrane w tomie "Dramaty". Nagrodzono go za "odwagę zmierzenia się z dramatycznymi tematami historii współczesnej".

Dramaturga nagrodzono za "odwagę zmierzenia się z dramatycznymi tematami historii współczesnej, przedstawionymi w oryginalnej formie, z niezwykłym kunsztem artystycznym, i nawiązującymi do najwybitniejszych osiągnięć polskiej oraz europejskiej tradycji literackiej" - uznało jury pod przewodnictwem Włodzimierza Boleckiego, w którym zasiadają Tomasz Bocheński, Antoni Libera i o. Janusz Pyda OP.

Podczas wieczoru przyznania nagrody w warszawskim Pałacu Rzeczpospolitej laureat mówił, że w pracy dramatopisarza najważniejszy jest skrót. "Nie to jest najważniejsze, co jest napisane, ale to, co wyrzucono" - zauważył. Trzeba wariata, żeby w dzisiejszych czasach pisać sztuki teatralne" - podkreślał, dziękując wydawcom, którzy mimo to zaryzykowali wydanie "Dramatów", a także jurorom "Skrzydeł Dedala" za "zaskakujący, ale właściwy wybór" - jak żartował. Laureat zdecydował się także wyznać publicznie z okazji uhonorowania "Skrzydłami Dedala", że jest kibicem "trzecioligowej Polonii Warszawa" - jak powiedział.

Antoni Libera w laudacji mówił, że Wojciech Tomczyk nie ogląda się na obiegowe mody i opinie, z natury "płynie pod prąd". "Nie znosi stereotypów, utartych sądów, drąży tematy głęboko i bezkompromisowo i dochodzi do wniosków nieoczywistych. Należy do wyznawców sądów i ocen niepopularnych, ale zachowuje pełen ironii dystans". Wobec przedstawianych postaci historycznych laureat "jest sędzią surowym i bezwzględnym, ale swoje wyroki wydaje na luzie, jego bronią jest drwina samotnego błazna" - mówił Libera.

Na tom składają się dramaty "Bezkrólewie" - o Polsce po katastrofie smoleńskiej, "Norymberga" - o rozliczaniu PRL-u, "Wampir" - o Zdzisławie Marchwickim, bohaterze afery kryminalnej lat 70., i najnowsza sztuka, napisany dwa lata temu "Marszałek", przedstawiająacy mało znany epizod z życia Józefa Piłsudskiego, który myślał o wojnie prewencyjnej z Niemcami zaraz po dojściu Hitlera do władzy.

Jak mówił Libera, dzieła Tomczyka to dramaty historyczne, w których autor, wychodząc od faktów, wykracza poza proste obrazowanie historii przedstawiając uniwersalne procesy społeczne. "Jego dramaty są obrazem skutków apokalipsy, która już się dokonała, jego postaci, okaleczone, zakłamane, niezdolne do skruchy i pokuty, a nawet samooceny, (...) na zawsze pozostają pogiętymi, udręczonymi kalekami". "Tomczyk w formie dramatu opowiada nam to, co zapowiadał Miłosz w +Piosence o końcu świata+ - podsumował Libera.

"Ważną cechą stylu Wojciecha Tomczyka jest powaga, z którą traktuje temat naczelny: temat polskości, Polski i Polaków" - mówił prof. Jacek Kopciński, autor wstępu do "Dramatów" (PiW i Teologia Polityczna). "Po pierwsze Wojciech Tomczyk jest bardzo dobrym pisarzem i to się ujawnia na poziomie pojedynczych kwestii. Gdy czytamy dramaty Tomczyka, słyszymy, że rozmowa jego bohaterów w tym samym momencie odbywa się na kilku poziomach. Komunikują sobie rozmaite treści, a jednocześnie wypowiadają te myśli, które natychmiast się metaforyzują" - mówił Kopciński.

Redaktor naczelny "Teatru" jako drugi wyróżnik wymienił fakt, że "każdy dramat napisany jest w innym stylu". "To dowodzi, że Tomczyk znakomicie operuje rozmaitymi projektami dramatycznymi, takimi, które uruchamiają różne konwencje teatralne" - wyjaśnił. "Ważną cechą stylu Tomczyka, w tym momencie już wchodzimy na poziom semantyki, jest pewnego rodzaju powaga, z którą w tych utworach (...) Tomczyk traktuje temat naczelny, czyli temat polskości, Polski i Polaków. Użyłem słowa powaga, które natychmiast trzeba zbalansować słowem ironia. Tomczyk nieustannie wyważa w poważny, ironiczny sposób patrzenie na świat i mówienie o świecie" - ocenił Kopciński.

Nagroda "Skrzydła Dedala" jest przyznawana corocznie za książkę lub całokształt twórczości w dziedzinie literatury pięknej, a szczególnie prozy, krytyki literackiej, artystycznej, historii oraz szeroko rozumianej problematyki społecznej. Obok walorów poznawczych twórczości nominowanych autorów jury wysoko ceni także niekonwencjonalność sądów, odwagę i precyzję myśli oraz piękno słowa.

Włodzimierz Bolecki przypomniał, że "Skrzydła Dedala" nawiązują do idei Nagrody im. Andrzeja Kijowskiego, przyznawanej w latach 1985-1989 przez Komitet Kultury Niezależnej, a w latach 1995-2008 przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu (Ossolineum) i - wreszcie - w latach 2010-2012 przez Bibliotekę Narodową. Wyróżnienie reaktywowane zostało w 2015 roku pod nowa nazwą i dotychczas otrzymali je Przemysław Dakowicz za "Afazję polską", Marta Kwaśnicka za książkę "Jadwiga" i Renata Lis za książkę "W lodach Prowansji. Bunin na wygnaniu", a także prof. Andrzej Nowak za całokształt twórczości.

Wojciech Tomczyk (ur. 12 kwietnia 1960 r. w Warszawie) jest polskim dramatopisarzem, scenarzystą, producentem i krytykiem filmowym. W 1983 r. ukończył Wydział Wiedzy o Teatrze w warszawskiej PWST oraz Studium Scenariuszowe PWSFTViT (1986). W teatrze zadebiutował w 2003 r. sztuką "Wampir", której inscenizacja w Teatrze Nowym w Zabrzu zdobyła Grand Prix III Festiwalu Dramaturgii Współczesnej "Rzeczywistość Przedstawiona" w Zabrzu (2003) oraz Wyróżnienie w X Ogólnopolskim Konkursie Na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej (2003).

Jest autorem kilkunastu scenariuszy do filmów fabularnych, dokumentalnych oraz seriali telewizyjnych. Otrzymał m.in. Grand Prix festiwalu Dwa Teatry Sopot 2007 (za sztukę "Norymberga") oraz nagrodę Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za wybitne osiągnięcia w dziedzinie teatru (2007). Jego "Norymberga" miała premierę 10 kwietnia 2006 r. w Teatrze Narodowym w Warszawie, a w 2006 r. zrealizowano ją w Teatrze TV. Została przełożona na angielski, niemiecki, bułgarski, rosyjski, białoruski, czeski, łotewski, ukraiński i estoński. Poza Polską wystawiono ją w Tallinnie i Rydze. Autor otrzymał za nią również Grand Prix za najlepszy tekst dramatyczny na IV Międzynarodowym Festiwalu Teatru Niezależnego - Białoruś 2008/09.

W Teatrze TV zrealizowano także inne jego utwory: "Wampira" (2003), "Inkę 1946" (2006), "Dolinę nicości" (wg powieści Bronisława Wildsteina, 2011), "Komedię romantyczną" (2012), "Zaręczyny" (2015), "Breakout" (2016).