Artykuły

Krytyka francuska dość często zestawia gatunek farsowości Moliera z tonem żartobliwych utworów średniowiecznych, a zwłaszcza jednego z najcelniejszych zabytków dramatycznych francuskiego średniowiecza, bezimiennej "Farsy mistrza Pathelina". Wielkiego pokrewieństwa w gatunku dopatrują się szczególnie w molierowskim "Lekarzu mimo woli" i w "Chorym z urojenia". To złączenie zatem w ciągu jednego wieczora przędą tania farsy francuskiej z przedstawieniem molierowskiego "Grzegorza Dyndały" wydaje mi się zupełnie usprawiedliwione, gdyż łączy je wspólny ton owej właśnie pokrewnej farsowości.

Spolszczenie przez Adama Polewkę francuskiego utworu piętna stowiekowego odbiega w kilku szczegółach od oryginału. Mam przed sobą tekst francuski utworu "La Farce de Maitre Pathelin" i dostrzegam, że polski "Mistrz Piotr Pathelin" jest np. w scenie między Piotrem, jego żoną i kupcem mocno podbarwiony rabelaisowskim "grubym słowem", nie oszczędzającymi delikatnych uszu staropolskimi, soczystymi wyrażeniami fraszki mieszczańskiej lub "Ogrodu" Wacława Potockiego. Scena sądu odbywa się w polskim przedstawieniu na rynku w mieście Krakowie bez świadków, co jest nieprawdopodobne - tymczasem w tekście francuskim uczestniczący w tej scenie tłum mieszczan. Nie wiem, kogo obciążyć tym niedopatrzeniem: tłumacza czy reżysera? Także finał został nieco zmieniony: na scenie zostaje Pastuch. a odchodzi mistrz Piotr - w tekście francuskim jest odwrotnie i tak chyba jest lepiej, bo na scenie powinien zostać wystrychnięty nareszcie na dudka ten, który dotychczas czynił to ze wszystkimi innymi.

Utwór piętnuje obłudę i niemość średniowiecznego porządku społecznego: pasożytnictwo kupców, perfidię i oszustwo sądownictwa i palestry, pokrzywdzenie i ciemnotę wydziedziczonego z ziemi chłopstwa. Podstępnego i przewrotnego adwokata Piotra gra dobrze Kazimierz Dejmek, jego próżną i zmysłową żonę równie dobrze Barbara Rachwalska. zaciekłego w dochodzeniu swych strat kupca kreował Janusz Kłosiński, zaś obleśnego sędziego Lech Ordon. Na specjalne wyróżnienie zasługuje młody abiturient P. W. S. T. Bohdan Baer. który doskonale za grał kutego na cztery nogi naiwniaka Pesterza Wojciech Pilarski w osobie Prologa me wiele miał okazji do popisu i rola jego właściwie była zbyteczna. Reżyseria debiutującego w tej dziedzinie Jerzego Merunowicza miała tutaj zadanie ułatwione. w ogóle w utworach farsowych. Muzyka na motywach z epoki stosownie opracowana przez Władysława Raczkowskiego. Spolszczenie Adama Polewki polegało również i na tym, że miejsce akcji z Paryża przeniósł do Krakowa, a francuskiego Jagniątka (Agnelet) zrobił polskiego górala zakopańskiego, mówiące go czystą gwarą. Kostiumy adwokata i kupca według projektu Zenobiusza Strzeleckiego były jednak raczej francuskie - dlaczego? Trzeba było również i te "spolszczyć" bardziej zdecydowanie.

Natomiast dekoracje i kostiumy w stylu francuskiem siedemnastowiecza tegoż autora w "Grzegorzu Dyndale czyli mężu pognębionym" Moliere'a zasługują na pochwalę. Także reżyseria początkującej w swym zawodzie Danuty Pietraszkiewicz tej satyrycznej farsy tak bardzo tematycznie podobnej do "Szkoły żon", godna pełnego uznania. Bohater tytułowy tej trzyaktowej komedii. Grzegorz Dyndała, bogaty chłop, w świetnej kreacji Stanisława Łapińskiego, pojął za żonę córkę pretensjonalnych szlachciców wiejskich Gapiomiejskich, Angelikę, którą gra Halina Billing. Ta żona zdradza go z równie utytułowanym jak jej rodzice sąsiadem, niejakim Klitandrem, którego niebezpieczny wdzięk, pustotę i zalotność dobrze oddaje charakteryzacja i gra Janusza Warmińskiego. Sztuka uwydatnia obłudę, podłość i sprzedajność szlachty francuskiej oraz poczciwość, ale zarazem naiwniactwo i niedołęstwo człowieka z gminy, bogatego chłopka Dyndały.

Z wykonawców (poza wymienionymi już) doskonała parą rodziców obłudnej i zdradliwej Angeliki stworzyli zarówno charakteryzacja jak grą Konstant'' Pąsowski i Janina Macherska. Niezwykle uroczą i sprytną figurkę pokojówki Klaudynę stworzyła pełna wykazu w geście Barbara Fijewska.