Protokół...
teza pierwsza: główną realną siłą nie tylko produkującą, lecz inicjującą, kontrolującą i uzdrawiającą są w gospodarce socjalistycznej robotnicy, wspomagani przez przedstawicieli swojej partii.
Teza druga: pieniądz, podobnie jak przemysł, jest siłą niszczącą i demoralizującą.
Teza trzecia: kobieta może znaleźć pełnię życia i szczęścia jedynie w macierzyństwie.
Problemy bardzo różne, jak różne są trzy sztuki "z tezą", jak różne są ich sceniczne realizacje, które zrelacjonuje ten artykuł. Łączy je - sztuki i przedstawienia - jedna elementarna cecha: postawa ich bohaterów wobec otaczającego ich świata, postawa aktywna, usiłująca zmienić - w skali jednostkowej lub społecznej - ten świat.
Teza pierwsza jest osnową sztuki Aleksandra Gelmana "Protokół pewnego zebrania" (teatralna wersja granego aktualnie u nas filmu radzieckiego "Premia" S. Mikaeliana wg scenariusza Gelmana). Zdumiewający "produkcyjniak": przez dwie i pół godziny uczestniczymy w zebraniu egzekutywy partyjnego komitetu kombinatu budowlanego, budującego wielki obiekt przemysłowy, a więc na przedstawieniu sztuki bardzo statycznej o wąskiej pozornie problematyce produkcyjnej - a odbieramy ją jak jakiś sensacyjny dramat. Od czasu "Dwunastu gniewnych ludzi" (również w wersji filmowej i scenicznej) jest to drugi wielki sukces utworu "statycznego", tylko, że w pierwszym przypadku był to sąd przysięgłych, rozpatrujący pozornie przesądzoną winę człowieka niewinnego. W "Protokole" pozycja brygadzisty Potopowa, który wraz ze swą 17-osobową, młodzieżową brygadą odmówił na znak protestu przyjęcia premii, by na egzekutywie komitetu zakładowego partii w oparciu o dokonaną przez brygadę dokładną analizę pracy kombinatu ukazać jego schorzenia - jest również ma początku pozycją pozornie straconą, pozycją szlachetnego ale naiwnego Don Kichota; ostatecznie jednak zwyciężają racje Potapowa i jego brygady, mimo że zachwieje to poważnie i pozycją kierownictwa kombinatu (nie wyłączając sekretarza komitetu zakładowego Sołomachina) i opóźni znacznie oddanie do użytku ważnego obiektu przemysłowego. "Protokół pewnego zebrania partyjnego", to rozprawa z całą pseudofilozofią zarządzania w przemyśle i jego zbiurokratyzowaniem, z "trudnościami obiektywnymi", za którymi kryją się, zła organizacja, fałszywe ambicje, niefachowość i zbyt łatwe uleganie naciskom "odgórnym", dla których ważny jest nie końcowy produkt pracy lecz "odfajkowanie" wykonania planu. Sztuka obfituje w liczne napięcia, ostre starcia, które dynamizują to pozornie statyczne tworzywo. Teatr Na Woli - zarówno reżyser jak i cały zespół wykonawców - dokonał dużego wysiłku, by te konflikty maksymalnie wyostrzyć i zdynamizować oraz przekazać złożoność zawartej w sztuce problematyki; problematyki produkcyjnej która przekształciła się w problematykę moralną.
Aktorsko jest to najlepsze z dotychczasowych osiągnięć najmłodszego warszawskiego teatru. Tytułową rolę Potapowa kreuje z dużą dozą autentyzmu i zaangażowania, wyrazistością i siłą wewnętrzną, a jednocześnie z dyscypliną artystyczną Eugeniusz Robaczewski (chyba najlepsza rola w jego dorobku artystycznym). Sekretarzem komitetu zakładowego jest występujący gościnnie - Eugeniusz Kamiński, dyrektora naczelnego kombinatu Batarcewa gra po mistrzowsku Tadeusz Łomnicki, wzbogacając i pogłębiając tę postać. Zapamięta się jeszcze z tego przedstawienia o trafnej obsadzie i wyrównanym aktorstwie Henryka Bąka w roli dyr. Ajzatulina, Macieja Bornińskiego (kadrowiec Lubajew), Ryszardę Hanin (gościnnie - Motrosziłowa), Aleksandra Dzwonkowskiego (gościnnie - majster Zjubin), Marię Chwalibóg (Milenina), Konrada Morawskiego (Frolowski), Sylwestra Pawłowskiego (Czerników), Andrzeja Mrowca (brygadzista Komkow) - no, właściwie wszystkich.
I gdyby nie przezierające ze sztuki schematy (konflikt: biurokracja przemysłowa i robotnicy, sprawa nieskazitelności pewnych autorytetów) - satysfakcji widowni byłaby pełna.
