Artykuły

Jakie były najważniejsze tegoroczne wydarzenia w krakowskiej kulturze? Polityka nas przygniotła czy ominęła? Kto wywołał skandal, a kto rozwinął skrzydła? - pisze Małgorzata Skowrońska w Gazecie Wyborczej - Kraków.

Ten rok zakończył się skandalem w Bagateli. Historie molestowania i mobbingowania kobiet (aktorek i pracownic tego miejskiego teatru) wstrząsnęły Polską. Sprawą zajmuje się prokuratura, która nie zakończyła jeszcze swoich działań. Trudno o akcji #metoo w Bagateli nie napisać w podsumowaniu 2019 r., ale też trudno ją umieścić w rankingu, choć to sprawa, która jak mało która wpłynęła na krakowską kulturę.

Co z polityką? Minister Gliński Krakowa nie oszczędził. Jego polityczne zagrania widzieliśmy w nominacjach bez konkursu na dyrektora Wawelu (od stycznia nowym szefem będzie Andrzej Betlej) i Muzeum Narodowego (nowym dyrektorem został Andrzej Szczerski). Trudno inaczej niż w kontekście politycznym skomentować też stworzenie Instytutu Literatury - działa od maja przy ul. Smoleńsk (umieszczono tam również redakcję kwartalnika "Nowy Napis"). Roczny budżet Instytutu to 6 mln zł. Na co poszły te pieniądze? Sprawdzimy już w 2020.

Na szczęście nie samą polityka żyliśmy. To wybór działu kultury krakowskiej "Wyborczej". Subiektywny, można z nim dyskutować i chętnie taką dyskusję podejmiemy. Czym się kierowaliśmy? Wybraliśmy 20 wydarzeń i zjawisk, które zmieniają miasto, ale też te, które wpływają na nasze życie w mikroskali. Niektóre z nich to frekwencyjne hity, inne - choć niszowe - odbiły się echem w mediach.

1. Festiwal Boska Komedia

To w tej chwili najważniejszy polski festiwal teatralny. Ściągają na niego tłumy, a zażarte walki o bilety dowodzą tylko popularności tej imprezy. Bartoszowi Szydłowskiemu, który festiwal wymyślił i nim kieruje, na czas Boskiej udaje się ściągnąć do Krakowa najlepsze krajowe spektakle. Dwunasta edycja (ze zwycięskim spektaklem "Cząstki kobiety" Kornéla Mundruczó) pokazała, że teatr opowiada o świecie jak żadna inna dziedzina sztuki.

2. Teatr Nowy Proxima

Teatr z ducha aktywizmu społecznego. Ten teatralny krakowski sezon należał do Nowego. Począwszy od "Wiedźmina. Turbolechity" (tekst - Ziemowit Szczerek, reżyseria - Piotr Sieklucki) z fantastyczną rolą Juliusza Chrząstowskiego aż po "Dług" Jana Klaty (największą siłą tego spektaklu są Bartosz Bielenia, Marcin Czarnik, Monika Frajczyk, Małgorzata Gorol - świetni artyści, którzy przyszli do Starego Teatru za Klaty i z Klatą z niego odeszli). Jeśli dodamy do tego frekwencyjne hity - dziecięce spektakle, na które Nowy postawił, więcej dodawać nie trzeba. Tak trzymać!

3. Krakowski Salon Sztuki

Oj, namieszał na krakowskich salonach. Jedne się poobrażały, inne wciąż udają, że ta niespodziewana konkurencja na rynku ich nie obchodzi. Krakowski Salon Sztuki bez żadnych kompleksów sięgnął do najlepszych i demokratycznych zasobów sztuki. To, co pokazał na wystawie w tym roku, tylko potwierdziło, jak bardzo brakowało takiej inicjatywy.

4. Wystawa Wajdy

Najciekawsza tegoroczna wystawa Muzeum Narodowego. Zaplanowana jako pomnik wystawiony zmarłemu w 2016 r. klasykowi kina, twórcy polskiej szkoły filmowej, wielkiemu romantykowi i marzycielowi, który narodowe traumy i aspiracje przekładał na język uniwersalnych obrazów czytelnych dla widzów całego świata.

5. Pożegnalny koncert Eltona Johna

Były wielkie przeboje, łzy wzruszenia i konfetti w finale. Kilkanaście tysięcy ludzi (nie tylko Polaków, ale też Słowaków, Czechów, Anglików, a nawet Norwegów) kupiło bilety na majowy pożegnalny koncert Eltona Johna "Farewell Yellow Brick Road". Artysta pokazał klasę. Na scenę wyszedł punktualnie o 20, co w przypadku tak legendarnych muzyków zdarza się rzadko. Krakowską publiczność przywitał piosenką "Bennie and the Jets". - Cześć Kraków, widzimy się dziś na moim pożegnalnym koncercie. Przed nami piękny wieczór, życzę wam zatem udanej zabawy! - mówił Elton.

6. Otwarcie Muzeum Czartoryskich

Remontowane prawie dziesięć lat, wreszcie w grudniu ruszyło z wielką pompą. Minister kultury Piotr Gliński marzy, by z tego miejsca zrobić swój pomnik, ale zapamiętany będzie raczej jako kowboj, który szerokim gestem rzucił miliony i na granicy prawa kupił kolekcję Czartoryskich (przypominamy, że Fundacja natychmiast przelała okrągłą sumkę na zagraniczne konto). Plus jest taki, że "Dama z gronostajem" Leonarda da Vinci wróciła do domu.

7. Nagroda Conrada dla Olgi Hund za książkę "Psy ras drobnych"

Festiwal Conrada nie cieszy się łaskami rządzących. Ci wolą Zenka Martyniuka i Sylwester Marzeń w Zakopanem. Mimo finansowej mizerii (obcięte dotacje) ten literacki krakowski festiwal przyciąga tłumy i oferuje program na europejską miarę. W tym roku festiwalową nagrodę zgarnęła Olga Hund za opublikowaną przez Korporację Ha!art książkę "Psy ras drobnych". To intymna opowieść o wychodzeniu z depresji, ale także historia opresji, jakiej doświadczają kobiety. W rozmowie, którą dla "Dużego Formatu" przeprowadził z autorką Jan Bińczycki, Hund mówiła: "Kobiety w psychiatrykach bardzo przypominają psy ras drobnych. Szczekają, żeby ktoś zwrócił na nie uwagę".

8. Jerzy Stuhr reżyseruje w Operze Krakowskiej "Cyrulika sewilskiego"

"Wyciągnąłem Cyrulika sewilskiego [na zdjęiu] z epoki Rossiniego. Wycofałem się z operowego sztafażu, by widz mógł zrozumieć historię - kto komu przesłał liścik, kto za kogo się przebiera - mówił o swojej pracy w operze Jerzy Stuhr. Marcowa premiera okazała się sukcesem. I potwierdziła, że prof. Stuhr w operze dobrze się czuje. Nasza recenzentka Joanna Targoń pisała: "Reżyser dba o realizm i prawdopodobieństwo, śpiewaków reżyseruje jak aktorów, co skutkuje ich naturalnością i swobodą. Odnosi się wrażenie, że naprawdę rozmawiają ze sobą śpiewem, więc nawet nieidealne brzmienie głosu jakoś nie przeszkadza". Bis!

9. Englishman w Krakowie, czyli zaduszkowy wieczór ze Stingiem

Największe przeboje, uśmiech od ucha do ucha i złamana ręka. Tak zapamiętamy krakowski, a zarazem jedyny w tym roku w Polsce listopadowy koncert Stinga w Tauron Arenie. Bilety tanie nie były (ceny zaczynały się od 170 zł za miejsce na trybunach, dochodziły do 670 zł za krzesło najbliżej sceny), ale publiczność dopisała. Niestety, złamana lewa ręka skutecznie uniemożliwiła Stingowi popisy gitarowe. Widząc pytający wzrok fanów, artysta przyznał ze smutkiem: - Niedawno złamałem ramię i nie dam dziś rady grać na basie. Bardzo was przepraszam. Ale przygotowałem wzorowe zastępstwo.

W zupełnie niepoetyckich czasach Nagroda Szymborskiej (przyznawana przez fundację imienia noblistki) udowadnia, że poezja jeszcze i mimo wszystko nie umarła. Zwyciężczynią okazała się mieszkająca w Gliwicach Marta Podgórnik, którą doceniono za tom wierszy "Mordercze ballady" opublikowany przez Biuro Literackie. Doceniono słownie i finansowo w wysokości 100 tys. zł.

11. Nowa Huta - najbardziej kulturalna dzielnica

Przyzwyczailiśmy się, że w Krakowie wszystko co najważniejsze dzieje się w centrum. Otóż jeśli chodzi o kulturę rozpatrywaną dzielnicowo, najciekawiej jest w Nowej Hucie. Wielki w tym udział Nowohuckiego Centrum Kultury (z koncertami, galeriami, ciekawymi wystawami), dzielnicowego oddziału Muzeum Krakowa, teatrów Łaźnia Nowa i Ludowego oraz lokalnych inicjatyw, które sprawiają, że ta część miasta nabiera kulturalnego ducha. Z tych ostatnich wymienić trzeba powstanie Cafe Nowej Księgarni na os. Zgody, miejsca z bardzo ciekawym programem warsztatów i spotkań.

12. Teatr Słowackiego

Jest nowy duch w "Słowaku". Jeszcze nie na miarę oczekiwań, ale jest nadzieja, że i to się zmieni. W każdym razie w tych pluszowych i złoconych wnętrzach wieje ożywczym teatrem. Ostatnia premiera - "Hamlet" w reżyserii Bartosza Szydłowskiego - przełomem nie była. Choć docenić trzeba, że po Klacie, Lupie, Warlikowskim i Jarzynie to właśnie Szydłowski pojedzie do Chin ze swoim inspirowanym Wyspiańskim "Hamletem".

13. Unsound Festival

Unsound reaguje na to, co dzieje się w świecie. W odpowiedzi na niezdrową fascynację headlinerami ogłasza tylko datę festiwalu. O tym, kto gra, przekonujemy się na żywo (motyw "Surprise", 2015). Podczas gdy inne festiwale otwierają franczyzy w kolejnych stolicach zachodnich krajów, organizatorzy krakowskiej imprezy wyruszają na wschód i organizują wydarzenia w m.in. Biszkeku i Duszanbe. Ten festiwal potrafi zaskoczyć.

W 2018 roku, gdy głośno o uzależnieniu od mediów społecznościowych, festiwal dał wskazówkę - "Presence", zachęcając do bycia tu i teraz, skupienia się na koncercie. W tym roku motyw festiwalu - "Solidarity" - pokazał, że kultura musi być społecznie zaangażowana. Gwiazdy? Jak zwykle nieoczywiste. Tym razem była to islandzka kompozytorka i wiolonczelistka Hildur Gudnadóttir, autorka rewelacyjnej ścieżki dźwiękowej do serialu HBO "Czarnobyl".

14. Jazz Juniors pod opieką Adama Pierończyka

Festiwal, konkurs, a zarazem platforma wymiany doświadczeń i kontaktów w środowisku jazzowym. Pod koniec listopada muzyczną scenę Krakowa przejął 43. Jazz Juniors. Tym razem pod kuratelą wybitnego saksofonisty jazzowego Adama Pierończyka. Ta impreza świetnie się rozwija, a jej laureatów (w tym roku to Jakub Paulski Trio) powinien śledzić każdy miłośnik jazzu.

15. Japonia Gonciarza w muzeum Manggha

Zacne muzeum stawia na youtubera i rozbija bank. Krytycy wybrzydzają, ale na wystawę Krzysztofa Gonciarza, wideoblogera, producenta i autora książek, którego na YouTubie ogląda ok. 1,5 mln subskrybentów, walą tłumy. Młodzi odbiorcy chcą takiej sztuki i chcą odkurzenia salonów. Na wystawę Gonciarz przygotował filmy, na których pokazuje dobowy cykl życia Tokio i codzienność mieszkańców tego miasta.

16. Pierwszy w Polsce koncert dla tych, którzy nie widzą i nie słyszą

Jak usłyszeć muzykę, kiedy się nie słyszy, oraz jak zobaczyć artystów, którzy występują, kiedy się nie widzi? Grudniowy koncert dla wszystkich, bez względu na dysfunkcje wzroku i słuchu, to dziecko projektu "Małopolska. Kultura wrażliwa". Efekt? Szalejący do dźwięków reggae głuchoniewidomi, chłopaki z zespołem Downa pod sceną tańczą pogo i tańce osób na wózkach w rytm muzyki. To był pierwszy taki koncert w Polsce. Zapraszali na niego: Paprodziad, November Project, Forum Kultury Wrażliwej i Małopolski Instytut Kultury.

17. Książka w Krakowie

Najbardziej książkowym miesiącem w Krakowie jest październik. Możemy zżymać się, że Targi Książki są w miejscu fatalnym, ale nie zmienia to faktu, że wszyscy na nie czekamy. Ten rok to jednak przede wszystkim Nobel dla Olgi Tokarczuk i fantastyczny sukces Wydawnictwa Literackiego. Chylimy czoła i gratulujemy.

Swoje święto obchodziła też inna krakowska oficyna - Społeczny Instytut Wydawniczy "Znak", który w mrocznych czasach cenzury potrafił dostarczyć polskim czytelnikom znakomitą literaturę. Cieszy, że Znak znowu ma swoją księgarnię - przy Rajskiej w Małopolskim Ogrodzie Sztuki.

18. Festiwal Kultury Żydowskiej

Obok Unsoundu jedyny krakowski festiwal, o którym jest głośno na świecie. Klasa sama w sobie. Skąd biorą pomysły, by od tylu lat zaskakiwać? Tajemnicę da się częściowo rozwikłać, jeśli przeanalizujemy ewolucję festiwalu. Już dawno wyszedł ze skansenu, jest otarty na nowe prądy, kulturę traktuje holistycznie.

19. Krakowianka Cecylia Malik z Nagrodą im. Katarzyny Kobro

Bardziej aktywistka czy artystka? W tym przypadku opozycji nie ma. Czasami w swoim aktywizmie zagalopuje się, za co potem przeprasza, ale i tak artystów o takiej osobowości życzylibyśmy sobie więcej. "Za działania, które wykraczają poza ramy galerii i muzeów, skutecznie docierając do społeczności zaangażowanych w troskę o swoją okolicę" Cecylia Malik dostała Nagrodę im. Katarzyny Kobro. Duma!

20. Koncert The Cinematic Orchestra w klubie Studio

W Krakowie świetnie radzą sobie sceny klubowe. Studio najlepszym tego dowodem. Majowy koncert The Cinematic Orchestra, powracającej do Polski z nowym albumem, okazał się muzyczną petardą. W łączeniu jazzu, elektroniki i dream popu oraz tworzeniu niesamowitego klimatu na koncertach od prawie dwóch dekad nikt nie dorównał tej brytyjskiej formacji.

Współpraca: Marta Gruszecka, Grzegorz Nurek