Artykuły

Matylda dni wielkiej sławy przeżywała ponad 100 lat temu, kiedy była primabaleriną w Petersburgu. Ale jej legenda jest nadal żywa - kręci się o niej filmy, organizuje poświęcone jej wystawy, jest bohaterką nowej wersji "Jeziora łabędziego".

Kim była Matylda Krzesińska? Polką z pochodzenia, córką wybitnego tancerza z Warszawy Feliksa Krzesińskiego, którego zaangażowano do Teatrów Cesarskich w Petersburgu. Krzesiński zdobył sławę jako wykonawca mazurów i popularność jako nauczyciel tańca. W1872 roku w Petersburgu na świat przyszła jego córka Matylda, która, podobnie jak jest starsza siostra Julia, została tancerką. Przed 1917 rokiem należała do najbogatszych kobiet w Rosji i Rosjanie uważają ją za swoją rodaczkę. Natomiast Feliks, honorowy obywatel Petersburga (zm.wl905 roku) kazał się pochować w Warszawie i spoczął na Powązkach obok Stanisława Moniuszki.

Matylda, nazywana Mała, zaczęła naukę tańca w wieku 8 lat. Szkolę baletową ukończyła w 18990 roku. Jako 17-latka poznała następcę tronu carewicza Mikołaja Romanowa, przyszłego Mikołaja II, ostatniego monarchę Rosji. Niko zakochał się w Matyldzie, ale romans musiał się skończyć, gdy Mikołaj ożenił się z księżniczką Alix -Alicją Heską (wnuczką królowej Wiktorii). Primabalerina dostała odszkodowanie i na własność wielki dom, w którym dotąd mieszkała. Bliskie więzi łączyły Krzesińska również z wielkimi książętami: Sergiuszem i Andrzejem. W1902 roku urodziła syna Wowę. Kto był ojcem dziecka? Krzesińska twierdziła, że książę Andrzej Romanow, który ożenił się z nią w 1921 roku, już na emigracji we Francji.

Matylda tańczyła partie solowe w najpopularniejszych baletach srebrnego wieku Rosji - "Śpiącej królewnie", "Coppelii" "Córce źle strzeżonej", "Eunice" (według "Quo vadis?"), "Dziadku do orzechów" i oczywiście "Jeziorze łabędzim". Odwiedzała też Warszawę i Paryż. Jej piękny, luksusowy i artystyczny świat zniknął w 1917 roku - po rewolucji bolszewickiej. Mikołaj II, jego żona i dzieci zostali aresztowani i w l918 roku zamordowani w Jekaterynburgu, w piwnicy domu Ipatiewa. W tym samym roku zginął również wielki książę Sergiusz, wrzucony do szybu kopalni w Ałapajewsku na Uralu.

Mikołaj i Sergiusz zostali kanonizowani jako święci nowomęczennicy rosyjscy. Cerkiew pod wezwaniem nowomęczeników i wyznawców rosyjskich zbudowano w 2007 roku w Butowie, byłym poligonie NKWD i jednocześnie miejscu straceń, nazywanym Rosyjską Golgotą. I kiedy Alieksiej Uczitiel zaczął kręcić film "Matylda. Tajemnica domu Romanów", opowiadający o romansie cara i primabaleriny, został oskarżony o obrazę uczuć religijnych. Próbowano go zastraszyć, wszczęto batalię sądową, której celem było początkowo zablokowanie produkcji filmu, a potem niedopuszczenie do rozpowszechniania go w Rosji.

Film jednak wszedł na ekrany w 2017 roku i świat się nie zwalił. Jest to historia romansowa, jednak nieprzesadnie erotyczna. Uczitiel kieruje swój film do szerokiej publiczności, którą wzruszyć ma miłość niemożliwa - Mikołaj musi porzucić ukochaną dla Rosji.

Ja z przyjemnością obejrzałam wystawną scenografię i kostiumy, czyli pięknie pokazany przepych carskiego dworu w przededniu katastrofy. Rolę Matyldy zagrała Polka - Michalina Olszańska (córka Agnieszki Fatygi) nie tylko aktorka, ale też skrzypaczka, autorka powieści, tekstów piosenek i wokalistka. W Mikołaja wcielił się Lars Eidinger, niemiecki aktor, znany m.in. z serialu "Babylon Berlin".

W Polsce film jest dostępny na DVD. Natomiast w Warszawie w Teatrze Wielkim w 2017 roku - zrealizowano nową inscenizację "Jeziora łabędziego". Nowe libretto napisał Paweł Chynowski, a nowa choreografię ułożył Krzysztof Pastor, który zachował jednak, jak czytamy w programie widowiska, najwartościowsze elementy układu autorstwa Mariusa Petipy, maitre de ballet w teatrach cesarskich w Petersburgu. W warszawskiej inscenizacji głównymi postaciami są Matylda, Alix oraz carewicz Niko.

Z kolei w Petersburgu w Muzeum Historii Politycznej Rosji przygotowano wystawę zatytułowaną "Matylda Krzesińska: fuette losu". Fuette to szybkie obroty na jednej nodze. Matylda potrafiła wykonać 32 takich obrotów od razu. Co jest na wystawie? Rzadkie fotografie i dokumenty, suknia do tańca i baletki Krzesińskiej oraz program wieczoru baletowego w londyńskim Covent Garden z 1936 roku. Tam primabalerina wystąpiła po raz ostatni przed publicznością.

Na emigracji Krzemińska dożyła prawie stu lat. Przeszła na prawosławie i przyjęła nazwisko Romanowska-Krasińska, choć nie ma żadnych dokumentów dowodzących, by była spokrewniona z rodziną polskich arystokratów (poeta Zygmunt był synem księżniczki Marii Radziwiłłówny i hrabiego Wincentego Krasińskiego). Mąż Krzesińskiej książę Andrzej uznał Wowę za swego syna. Matylda prowadziła w Paryżu studio tańca, w którym kształcili się m.in. Margot Fonteyn i Maurice Bejart. Fonteyn była primabaleriną brytyjskiego Royal Ballet, wyjątkową odtwórczynią partii Odetty/Otylli w "Jeziorze łabędzim" i damy Orderu Imperium Brytyjskiego. Z kol Bejart był wybitnym choreografem i założycielem m.in. Baletu XX wieku. I on o Fonteyn interesowali się rosyjską szkołą tańca w ogóle praktyki teatralnej. Przypomnijmy, że jeszcze przed I wojną światową Paryż zachwycił się zespołem Ballet Russes, kierowanym przez Sergiusza Diagilewa. Występowali w nim tak wybitni tancerze jak Wacław Niżyński, Tamara Karsawina i właśnie Krzesińska.

Matylda zmarła w 6 grudnia 1971 roku. Została pochowana na prawosławnym cmentarzu w Sainte-Genevieve-des-Bois w departamencie Esseone. Spoczęła obok męża i syna. Sainte-Genevieve-des-Bois to najważniejsza nekropolia dawnej emigracji we Francji. Pochowani tu są m.in. Iwan Bunin, Serge Lifar, Rudolf Nuriejew i Andriej Tarkowski.