Artykuły

Pięć lat temu, 12 kwietnia 2015 roku, zmarł Jan Kulczyński, reżyser teatralny i telewizyjny, profesor w Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie. Był wychowawcą wielu pokoleń młodych reżyserów; kilkakrotnie pełnił funkcję dziekana i prodziekana Wydziału Reżyserii Akademii Teatralnej.

Był autorem ponad stu widowisk teatralnych i telewizyjnych, wśród których najbardziej zapamiętane to: "Proces" wg Kafki z wybitną rolą J. Woszczerowicza jako Józefa K. (Teatr Ateneum, 1958); oryginalna inscenizacja "Sonetów" Szekspira w tłumaczeniu J. Sity, ze scenografią F. Starowieyskiego i muzyką Duke'a Ellingtona (Teatr Klasyczny, 1964); offowy "Wieczór Trzech Króli" Szekspira w kobiecej obsadzie, z brawurowymi kreacjami I. Kwiatkowskiej, H. Skarżanki, Z. Rysiówny, H. Stankówny, R. Hanin, J. Jankowskiej-Cieślak i G. Kownackiej (Teatr Stara Prochownia, 1976); łamiąca konwencję "Szkoła żon" Moliera z amantem A. Łapickim w roli Arnolfa (Teatr Narodowy 1979); poetycko-filozoficzny, piękny plastycznie, łączący tragizm z komizmem "Biwak pod gołym niebem" M. Pankowskiego w scenografii J. Polewki (Teatr Polski, 2001); "Henryk IV", część I Szekspira z wielką rolą T. Grochoczyńskiego jako Falstaffa i wybitnymi kreacjami wielu innych aktorów uczestniczących w tym offowym przedsięwzięciu, powstałym w ramach projektu "Aktorzy bez etatu grają Szekspira" (scena teatralna ZASP, 2005). Warto też wspomnieć o spektaklach efemerydach, które zostały zagrane tylko raz, ale zapadły w pamięć tych, którzy je widzieli. Na przykład o przejmującym "Filoktecie" Sofoklesa wyreżyserowanym wraz ze studentami I roku reżyserii Akademii Teatralnej oraz o inscenizacji średniowiecznej farsy "Mistrz Piotr Pathelin", ze śmiesznymi do łez Dominikiem Łosiem i Ewą Makomaską. Wśród widowisk telewizyjnych, które wyreżyserował, w pamięci pozostało przede wszystkim "Wesele" Wyspiańskiego (1981) - niezwykłe, bo podające sens tekstu z krystaliczną jasnością - w interpretacji P. Fronczewskiego, J. Jankowskiej-Cieślak, W. Pszoniaka, F. Pieczki, K. Chamca, Z. Kucówny, J. Englerta, G. Holoubka i Z. Zapasiewicza.

Jan Kulczyński jest autorem niezwykłej książki pt. "Rozbieranie Hamleta" (1997): zapisu fikcyjnego seminarium, na którym studenci reżyserii czytają wraz z wykładowcą "Hamleta", poszukując w tekście śladów prapremierowego widowiska w teatrze The Globe. Książka ta odsłania tajniki reżyserskiej lektury tekstu i warsztatowe sposoby uruchamiania wyobraźni teatralnej, jest swoistym podręcznikiem reżyserii rozpisanym na głosy uczestników seminarium i ujętym w formę narracyjną.

Opublikował też żartobliwą, autoironiczną autobiografię zatytułowaną "Co reżyser ma w środku" (2011) - opowieść o inspiracjach rodzinnych, życiowych i zawodowych, które pozwoliły mu uprawiać zawód reżysera teatralnego. Przez wiele lat pisał do szuflady limeryki (rzecz jasna - plugawe), a pod koniec życia opracował zabawny i absolutnie oryginalny "Słownik rymów męskich języka polskiego", który niestety nie doczekał się wydania.

Jan Kulczyński miał dystans do samego siebie i był obdarzony ogromnym poczuciem humoru. Łączył to poczucie humoru z zatrważającą erudycją, a także z mądrością, która polegała na (reżyserskim?) widzeniu ludzi i spraw w ich kontekście. Kochał swoich bliskich, swoich przyjaciół i swoich aktorów. Bardzo Go brakuje.