Artykuły

W minionym sezonie nasiliło się nowe zjawisko, mianowicie przenikania: aktorzy serialowi poczęli (widać stęsknieni) szturmować teatr, aktorzy akademiccy trafiali coraz częściej do offów, a ci od awangardy nie stronili od teatru środka, wreszcie wybitni indywidualiści sięgali po teatr jednego aktora, no, czasem dwóch - Tomasza Miłkowskiego "Przewodnik po aktorach (nie tylko) warszawskich w sezonie 2005/2006" w Przeglądzie.

Aktor się poci za was... (Cyprian K. Norwid). Jak zawsze aktor - on rządzi.

Przykłady? Wysyp serialowców w "Królu Learze" w Teatrze na Woli, wybitne role Kociniaka i Pressa w offowej "Bombie" Kowalewskiego czy Jerzego Łapińskiego w "Darkroomie" u Jandy, monodramy Treli czy Komasy. Taka ruchliwość aktorów wróży bardzo dobrze. Dobrych kilka lat temu Ignacy Gogolewski zaskoczył przeprowadzką z poczciwego Teatru Polskiego pod awangardowe skrzydła Jerzego Grzegorzewskiego - rezultat tej nieoczekiwanej zmiany miejsc był wspaniały.

Tak więc z nadzieją, że w teatrze idzie ku lepszemu, po kolejnym sezonie spędzonym w warszawskich (i nie tylko) teatrach oraz przed telewizorem na premierach Teatru TV - przedstawiam, jak co roku, aktorskie rachunki, tym razem sezonu 2005/2006. Aby nie wikłać się w ogólniki, w niniejszym sprawozdaniu posłużyłem się przyjętymi w politycznych rankingach określeniami: w górę, w dół, bez zmian. Przegląd jest wysoce niesprawiedliwy, bo nie uwzględnia wielu nazwisk. Skupiłem uwagę na osiągnięciach i potknięciach, pomijając na ogół tzw. solidną średnią.

KAMILLA BAAR - przekonująca Ona w "Pierwszym razie" Walczaka (Narodowy), ponętna kapryśnica z piekła rodem, słodko-kwaśna, pociągająca i odpychająca zarazem.

ARTUR BARCIŚ - właściwie jestem w kłopocie, czy "Rozkłady jazdy" Frayna i Zelenki w Teatrze na Woli należą do starego, czy nowego sezonu (premiera 12 sierpnia), ale od lat Wola czyni dywersje w niemrawym pejzażu teatralnego lata, wabiąc publiczność rozmaitymi pomysłami. Ta premiera przełomu między sezonami potwierdziła doskonałą dyspozycję aktora, jego dojrzałość i zdyscyplinowanie, techniczną sprawność, a nade wszystko umiejętność łączenia tonów niskich i wysokich, dzięki czemu występując w czterech rolach, na przemian śmieszył i wzruszał, zachwycając tempem metamorfoz od postaci do postaci dosłownie na oczach widzów. Tak mogą robić tylko mistrzowie, którym nawet sitcom nie zaszkodzi.

MARIUSZ BENOIT - niezrównany w "Peer Gyncie", współczesny Odys, natchniony odkrywca, prowadzący taneczny korowód wędrowców do źródła, z którego wyszli; techniczna doskonałość, która osiąga poziom mistycznego wizjonerstwa.

MARIUSZ BONASZEWSKI - prowadzony ręką mistrza osiąga najwyższe rejony, przekraczając samego siebie (wyciszony i skupiony w "Kosmosie", niebezpieczny w telewizyjnym "Juliuszu Cezarze"), ale pod ręką niewprawną traci instynkt i dyscyplinę (rozfiglowany ponad miarę w "Norze").

JERZY BOŃCZAK - znalazł sobie azyl w farsie, którą bodaj polubi! z wzajemnością; dał popis aktorstwa charakterystycznego w farsie "Jeszcze jeden do puli?!", choć chciałoby się go zobaczyć w roli dramatycznej.

AGATA BUZEK - po wstrząsającej roli dramatycznej w "Sallingerze" Koltésa, spektaklu przygotowanym przez grupę młodych artystów (reż. Michał Sieczkowski), tym razem w roli subtelnej, eterycznej ukochanej "Peer Gynta" w Montowni.

STANISŁAWA CELIŃSKA - w jubileuszowej roli Grace ("Grace i Gloria" w Teatrze na Woli) pokazała bogactwo środków w roli tzw. prostej a mądrej kobiety. Świetne, ale to już widzieliśmy. Stąd apetyt na więcej.

LEON CHAREWICZ - przeceniony w "Norymberdze" jako b. oficer bezpieczeństwa, który chce odkupienia win. Na jednej fałszywej, skłamanej nucie, jak zresztą sam utwór.

ANNA CHODAKOWSKA - zawsze zaskakująca i precyzyjna. Groźna hipokrytka, pani Parnelle z "Tartuffe'a" i połamana psychicznie pani doktor z "Imienin".

JAN FRYCZ - sugestywny Antoniusz w arcyretorycznym monologu z "Juliusza Cezara" (Teatr TV), podszytym aluzją do współczesnej manipulacji, opinią publiczną.

BEATA FUDALEJ - czego się tknie, zamienia w aktorskie złoto. Rewelacyjna Katasia w "Kosmosie" (Narodowy), takiego "wymyku" nikt jeszcze nie pokazał, zła Goneryla, jedna z wrednych córek w "Królu Learze", i przekomiczna w czterech rolach w "Rozkładach jazdy" (Teatr na Woli). Nie ma więc gatunku - od tragedii do farsy - w którym nie umiałaby olśnić. Pora na arcydzieło.

JAROSŁAW GAJEWSKI - tragikomiczny Lucky w "Czekając na Godota": początkowo sflaczały sługa i lizus, potem groźny demagog, na koniec bez życia i bez krzty nadziei.

KRZYSZTOF GOSZTYŁA - podstarzały Figaro, ale nadal figlarz i intrygant. Brawurowy wdzięk i autoironia, rzecz rzadka u zmierzchających amantów.

ALEKSANDRA GÓRSKA - przypomniała o sobie z wielką klasą. Jej Matka w "Peer Gyncie" (Montownia) to postać skromna, krucha, ale poruszająca siłą ducha.

AGNIESZKA GROCHOWSKA - Beatrice w "Słudze dwóch panów", osobliwie w męskim przebraniu, błyszczy komediowym wyczuciem, a w "Królu Learze" jako Kordelia buntowniczka, ujmująca bezradnością. Niezła skala: od zawadiaki do ciamajdy.

OSKAR HAMERSKI - dociekliwy Witold-narrator w "Kosmosie" i zaskakujący Krogstad w "Norze", pod prąd tradycji grania "strasznego typa".

MARCIN HYCNAR - debiut roku (jeszcze jako student AT); zabłysnął jako Fuks w "Kosmosie", pełen energii towarzysz Witolda, faktyczna sprężyna akcji "detektywów".

KRYSTYNA JANDA - zaimponowała przede wszystkim jako menedżerka swojego teatru Polonia, na którego scenie dała odważnie nietypowy skecz "Skok z wysokości".

IRENA JUN - mistrzyni teatru jednoosobowego, tym razem w parze z Wiesławem Ko-masą, błyszczy góralskim temperamentem w "Filozofii po góralsku". Humor, ironia i głębsze znaczenie.

EWA KASPRZYK - wypadek przy pracy. Potknęła się na monodramie "Marilyn i papież", najpierw przeceniwszy tekst, a potem swoje siły.

MARIAN KOCINIAK - w "Zmierzchu" Babla w Ateneum, spektaklu niestety martwym, zdecydowanie wyróżniał się tym, czego nie pokazał - znakomity w niemej scenie miłosnej. W "Bombie" Kowalewskiego (M25) autentyczny jako Ciura, jeden z wykluczonych, oczekujących za wszelką cenę na odmianę losu - stąd jego przejmująca wiara w cud.

KRZYSZTOF KOLBERGER - jako Alfred Stieglitz w "Kocham O'Keeffe", niegdysiejszym przeboju broadwayowskim wyprodukowanym przez m. Autentyczny w portrecie artysty zafascynowanego kobietą artystką. Subtelne aktorstwo psychologiczne.

WIESŁAW KOMASA - z Ireną Jun filozofował po góralsku (Studio), a na własną rękę zachwycił monodramem "Yorick", opowieścią o aktorskim szaleństwie, dając prawdziwy popis techniki a la Łomnicki.

GABRIELA KOWNACKA - dobry sezon. Najpierw przejmująca Matka w niedocenionej "Rzeźni" (Mały), gościnnie w Białymstoku precyzyjna w "Małych zbrodniach małżeńskich" Schmitta, na koniec na wpół obumarła, z szarą twarzą, zastygła w ledwie dostrzegalnym cierpieniu w "Imieninach" Modzelewskiego.

ADAM KRAWCZUK - znakomity aktor Montowni tym razem w nietypowej, młodocianej roli. W "Low" gra wyrostka Massy. który chcąc uchodzić za złego, przekracza dozwolone

bariery i zarabia na fatalną opinię. Skazany na odtrącenie, odtrącenie to sugestywnie hoduje.

DOROTA LANDOWSKA - dawno niewidziana, rzucona na manowce przez reżyserkę w "Norze". Wykonała jej plan, ale sama poległa, dając w rezultacie tytułową postać płaską jak stół, która niczego nie musi wybierać, bo już dawno wybrała. Szkoda.

JERZY ŁAPIŃSKI - znakomity w "Darkroomie" u Jandy; podstarzały lowelas, zaczadzony Radiem Maryja, otwiera oczy na świat hurtem odrzucany. Mądre i drażniące aktorstwo.

RAFAŁ MAĆKOWIAK - ciągle szuka dla siebie miejsca. Niespokojny talent, w tym sezonie może najbliżej swoich możliwości w "Weź przestań" Klaty jako ochroniarz dialogujący z obrazkiem przedstawiającym papieża. W "Helenie S." i eksperymencie według Bajera "Strefa działań wojennych" tylko dziwny.

KRZYSZTOF MAJCHRZAK - nadal eksperymentuje, co się chwali. W "Światłach miasta" w Studiu (jako Ian) szukał muzycznych ekwiwalentów stanów psychicznych bohatera z dobrym skutkiem, ale gubiąc mimochodem napięcie.

WOJCIECH MALAJKAT - to był jego sezon z trzema znaczącymi rolami. Przebiegły jak lis oportunista, czyli Dyrektor Filharmonii w "Rzeźni" (Mały), przewrotny w monologu o degeneracji kultury. Zimny Tartuffe, wyrachowany hipokryta (aż dziw, że uległ wdziękom Orgonowej). Wreszcie nadopiekuńczy Didi z "Czekając na Godota", parysko-warszawski kloszard o duszy intelektualisty, któremu świat rozsypuje się w rękach.

RAFAŁ MOHR - wiarygodny w roli geja odnowiciela dusz w "Darkroomie". Nadpobudliwy ale pełen ciepła. Specjalizuje się w produkcjach offowych. W "Bombie" hałaśliwy reżyser amerykański. Od czasu debiutu aktor bliski wielkiego sukcesu i na dobrej drodze.

DOROTA NOWAKOWSKA - rzadko widywana, a obdarzona wielką silą komiczną, przypomniała o sobie w brawurowej roli sprytnej Rozyny w "Cyruliku sewilskim" (Ateneum).

DANIEL OLBRYCHSKI - rola niedoceniona przez większość recenzentów. Dojrzały Lear [na zdjęciu] w tragedii Szekspira (Teatr na Woli), który niepostrzeżenie dla siebie staje się błaznem. Kiedy się o tym przekonuje, jest już za późno. Umiera bez wiary w naprawę świata. Olbrychski bez cienia dawnej maniery bierze tę rolę wyzwanie z rozmachem.

MARIAN OPANIA - przezabawny Bartolo w "Cyruliku sewilskim", spryciarz na dudka przerobiony; trochę w stylu kabaretowym w duecie ze Zborowskim.

CEZARY PAZURA - dostało mu się od złośliwców, że z "Króla Leara" robi "13. posterunek". Ale to nieprawda. Jego Błazen to rola poważna i liczący się krok aktora w stronę teatru, który go zaniedbywał. Błazen-mędrzec, daremnie próbujący uciec od swej roli.

WŁODZIMIERZ PRESS - proboszcz z "Bomby" w spektaklu offowym przypomina o sobie, aktor wybitny, którego oglądamy zbyt rzadko. Pełen kipiącej energii, prawdy i zapału, nawet kiedy bywa niezgrabny albo natrętny. Może dlatego, że warto było w tej "Bombie" grać.

MARCIN PRZYBYLSKI - w tym sezonie ze skrzypkami. Najpierw jako zakochany, liryczny skrzypek w "Rzeźni" (Mały), potem w muzodramie "yernix" jako warszawski szansonista, piosenką wyznający swoją trudną miłość do tego miasta.

JERZY RADZIWIŁOWICZ - znowu jego sezon. Od kilku lat niezmiennie w znakomitej dyspozycji. Nieco koturnowy, ale wewnętrznie połamany Brutus w telewizyjnym "Juliuszu Cezarze"; choleryczny i despotyczny Orgon w "Tartuffie"; wreszcie bujnie aktorski jako Pozzo w "Czekając na Godota", łasy na "brawka", pochwały, akceptację, a przy tym skrajnie roztargniony i nieporadny.

MAŁGORZATA ROŻNIATOWSKA - epizodzik, ale smakowity, w "Waszej Ekscelencji" według Dostojewskiego; charakterystyczna, namolna i przekomiczna dama do towarzystwa.

ANNA SENIUK - wszechwładna Kulka z "Kosmosu", garkotłuk w megierę przemieniony, Dulska do kwadratu o uśmiechu niewiniątka. Najlepsza rola artystki od lat.

MARIA SEWERYN - króluje w offie. Niedawno znakomita, przewrotna i odważna w "Miss HIV" Kowalewskiego, teraz w ciekawych rolach w "Darkroomie" i "Bombie". Dla równowagi pokazała się w klasyce jako paskudna moralnie Regana w "Królu Learze", choć wyraźnie lepiej czuje się w klubowym repertuarze współczesnym.

WOJCIECH SOLARZ - znowu pełen kipiącej energii jako On w "Pierwszym razie", gotów na poniżenie i poniewierkę, aby nareszcie zaznać szczęścia w ramionach wybranki. Zabawny bez robienia min i puszczania oka, ale dzięki poważnemu potraktowaniu zadania. Śmiech sam wychodzi.

BEATA ŚCIBAKÓWNA - zaskakująca Donna w "Tartuffie". To ona jest rozgrywającą w tej grze z obłudnikiem, panuje nad sytuacją i rozdaje role. Rzadko się zdarza tak odważna charakterystyczność w czasach dominacji aktorstwa antypsychologicznego.

MAŁGORZATA ZAJĄCZKOWSKA - pełna wdzięku tytułowa Giorgia O'Keeffe ("Kocham O'Keeffe"). Wycieniowany portret zakochanej artystki.

ZBIGNIEW ZAMACHOWSKI - dwie smakowite role. Na początek sezonu jako Paganini -rzeźnik w "Rzeźni", wredny typ z tych, co wiedzą, czego chcą. Na koniec - nieszczęśliwy, ospały Gogo z "Czekając na Godota", który wiecznie czegoś zapomina, cierpi na ból stóp, a nie wie, że to ból istnienia.

ZBIGNIEW ZAPASIEWICZ - dwie wielkie role. Pierwsza zachwyciła wszystkich - to Leon z "Kosmosu", prowadzący swoje ryzykowne gry ze wspomnieniami, erotycznymi obsesjami i otoczeniem. Tyleż uwodzicielski, co odpychający. I kostyczny bohater Ibsena w "Janie Gabrielu Borkmanie". Tej roli nie doceniono, choć to być może jedna z najbardziej intymnych ról wyznań artysty: wyzwanie rzucone śmierci.

ANDRZEJ ZIELIŃSKI - zniewalający otoczenie Foma z "Waszej Ekscelencji", kolejne wcielenie niebezpiecznego świętoszka, bezbłędnie naszkicowane, ze wszystkimi meandrami dwuznacznej postaci.

WOJCIECH ZIELIŃSKI - udany sezon, zwłaszcza główna rola w "Słudze dwóch panów", kolejny dowód wyczucia stylu i rozwoju warsztatu (tym razem w stronę teatru ruchu). Mniej wartościowa, ale sprawna rola "ciepłego brata" w "Światłach miasta".

MICHAŁ ŻURAWSKI - nie jest łatwo zagrać dorastającego chłopca, można tu popaść w przedrzeźnianie czy infantylizm. Żurawskiemu udała się sztuka - przekonująco ukazał młodego Hakana w "Low" (Montownia). Jego gimnazjalista przechodzi katusze dojrzewania, wręcz fizycznie: zacina się, miesi w sobie, dobywa słowa z wysiłkiem w chwilach napięcia, ale zarazem tryska energią i hormonami szczęścia. Zwycięstwo.