Artykuły

11 września o g. 19 w Jadłodajni Filozoficznej odbędzie się otwarta próba czytana dramatu "Tejas Verdes" Fermína Cabala w przekładzie Hanny Szczerkowskiej. Wystąpią: Cynthia Kaszyńska, Gabriela Kownacka, Małgorzata Pritulak, Agnieszka Kowalska-Bednarz, Hanna Szczerkowska i Edyta Duda. Wstęp wolny.

Fermin Cabal: - Co skłoniło hiszpańskiego pisarza do napisania sztuki o wydarzeniach, które miały miejsce trzydzieści lat temu w odległym o tysiące kilometrów Chile? Przypuszczam, że pytanie to zada niejeden czytelnik. Otóż, jak wiele sztuk teatralnych i prawie wszystkie dotychczas napisane przeze mnie, sztuka ta została napisana na zamówienie. Zespół teatralny Arán Dramatica z Badajoz w Hiszpanii, kierowany przez Eugenia Amayę i Maríę Luisę Borruel, poprosił mnie o napisanie sztuki, traktującej o tym, jak zachować człowieczeństwo, doświadczając tortur, i Eugenio, który urodził się w Chile, zasugerował, bym tam właśnie umieścił akcję sztuki. Przysłał mi także pocztą elektroniczną tysiące stron informacji, świadectw, dyskusji, etc., na temat tych wydarzeń.

Odkryłem wówczas zaskakujące zjawisko: okres rządów junty w Chile pozostawił po sobie olbrzymią masę informacji w Internecie, tworzącą niezmiernie interesującą literaturę, która wychodzi poza czysty dokumentalizm, by przerodzić się w świadectwo o charakterze osobistym, a nawet lirykę. I w obliczu tego materiału, czasem o wielkiej wymowie humanitarnej i wysokim poziomie artystycznym, a zawsze jednakowo poruszającego, poczułem wielki niepokój. Co mogę uczynić, by pomóc tym głosom, czyniącym heroiczne wysiłki, by stać się słyszalne, by wybić się ponad ten nieopisany zgiełk, w którym niknie wołanie: "Chile, tortury, zniknięci "? Sztuka "Tejas Verdes" stanowi odpowiedź na to pytanie. Postanowiłem, na ile to możliwe, zachować charakter wypowiedzi autentycznych protagonistów sztuki. Tekst ten tworzą więc po większej części materiały ściągnięte z Internetu i wplecione w historię, która jest, rzecz jasna, czystą fikcją, aspirującą jednak do roli czystej prawdy, ponieważ składa się z setek indywidualnych prawd, przepuszczonych przez tygiel dobrej woli. Nic nie gwarantuje - mam tego pełną świadomość - że owa prawda, substancja bardzo delikatna, przeżyła tę operację, niemniej autor pragnie wierzyć, że posmak autentyzmu dotrze do widza.

Wybrane świadectwa mają bardzo zróżnicowany charakter i są mieszaniną osobistych wizji, bardzo odległych od siebie i czasami sprzecznych. Nie mogło być inaczej. Są tutaj historie bardzo dobrze znane jak historia Patricia Munity czy Marcii Alejandry Merino pseudonim Chuda Aleksandra, i osoby obeznane z tą literaturą na pewno to zauważą, przeważają jednak są głosy anonimowe, wybrane spośród tysięcy wypowiedzi, które pojawiły się w Internecie, by dać upust swemu bólowi, poprosić o informacje dotyczące swoich bliskich, bądź dać świadectwo wydarzeniom, które mogą się wydać interesujące osobom postronnym.

I wśród tych anonimowych głosów oparłem się częściowo na dziejach pewnej dziewczyny zwanej Colorina (Szczygiełek), dzięki bardzo emocjonalnemu wspomnieniu jej siostry, częściowo cytowanemu w tekście sztuki. Opowiedziana tutaj historia nie jest w stu procentach jej historią, stworzona przeze mnie postać jest jednak oparta na jej charakterystyce, co więcej, użyczyłem jej pięknego imienia noszonego przez pierwowzór. Jak się wydaje, dziewczyna ta zniknęła w pierwszych dniach rządów junty, a jej ciało nigdy nie zostało odnalezione. Przypuszczam, że jej szczątki zostały pochowane razem z innymi w jakiejś zbiorowej mogile i że jeśli może mnie wysłuchać, nie będzie zaskoczona, że wspomnienie o niej także zostało zmieszane ze wspomnieniami o innych w zbiorowej mogile literatury.

***

Fermin Cabal - dramaturg i reżyser urodzony w roku 1948 w León (Hiszpania). Jest jednym z najwybitniejszych twórców współczesnego teatru hiszpańskiego, laureatem nagród, m. in.: Mayte, El Espectador y la Critica, Ayuntamiento de Madrid. W krótkim czasie po śmierci Franco jego sztuki wprowadziły tam świeży powiew, odrzucając tradycyjne podziały klasowe, płciowe i seksualne, zastępując ugrzeczniony język literacki zwykłym, potocznym językiem żywych ludzi. Prace Cabala charakteryzuje filmowe, hiperrealistyczne traktowanie problemów współczesnej Hiszpanii, najczęściej z pozycji ludzi wyrzuconych poza margines (Caballito del diablo - Diabelska zabawka, 1983). W latach dziewięćdziesiątych Cabal stał się, chcąc niechcąc, częścią hiszpańskiej śmietanki teatralnej i sam musiał zmierzyć się ze społecznym establishmentem. Uhonorowana nagrodą im. Tirso di Moliny komedia Travesia (Na pokładzie, 1983) zajmuje się kryzysem duchowym pozbawionych ideałów przedstawicieli klasy średniej, Castillos en el aire (Zamki na piasku, 1995) koncentruje się zaś na wyzbytych zasad moralnych przywódcach politycznych. Ello dispara (To zniknie, 1990) mówi o prawdziwym kryzysie moralnym toczącym współczesną Hiszpanię: chodzi o wykorzystywanie terroryzmu dla zwalczania całkiem innych, pozornie wrogich "elementów" w kraju.

Sztuka "Tejas Verdes" została napisana na zamówienie teatru Arán Dramática w Badajoz i miała premierę 13 grudnia 2002 roku. W styczniu 2005 została wystawiona z olbrzymim sukcesem w GateTheatre w Londynie.

***

Objaśnienia:

Tejas Verdes - (po hiszpańsku: Zielone Dachówki) Szkoła Wojsk Inżynieryjnych położona na południe od miasta San Antonio, 11 września 1973 roku (dzień wojskowego puczu pod dowództwem Augusto Pinocheta) zamieniona w jeden z najgorszych obozów koncentracyjnych w Chile. Jego komendant, pułkownik Manuel Contreras używał wszystkich rodzajów tortur wobec przesłuchiwanych osób, które odmawiały udziału w walce z domniemanym komunizmem, bądź faktycznie nie wiedziały nic na temat miejsca ukrycia broni ani kryjówek znajdujących się na czarnej liście partyzantów, albo należały do kierownictwa Unii Ludowej, nie posiadającej żadnego "ramienia zbrojnego", które mogłoby podjąć wojnę z zamachowcami Pinocheta. Obóz ten funkcjonował do połowy roku 1974.

MIR - Movimiento de Izquierda Revolucionaria (Ruch Lewicy Rewolucyjnej), skrajnie lewicowa, bojówkarska organizacja z czasów rządów prezydenta Allende, atakująca go z lewej strony. Po upadku rządu Allende członkowie MIR-u stali się głównym obiektem drastycznych represji junty Pinocheta. Poddawano ich wymyślnym torturom i "znikano" chodzi tu o mordowanie w taki sposób, by nie zostawić śladu, by nie tworzyć pojedynczych grobów, ani też zbiorowych mogił, które mogłyby stanowić dowód dokonania zbrodni. Najbardziej skutecznym sposobem było uśmiercanie poprzez strącanie do morza lub w wysoko w góry. Mimo to nadal odnajduje się szczątki tych ludzi, a ślady na ich szkieletach mówią, jakim mękom poddano ofiarę.

DINA - (Direccíon Nacional de Inteligencia) tajna policja Pinocheta, porównywana z Gestapo i CIA

Baltasar Garzón - sędzia hiszpański, który dnia 16 października 1998 roku doprowadził do zatrzymania Pinocheta w Londynie, gdzie były dyktator przebywał na leczeniu. Oskarżył go o zbrodnie przeciwko ludzkości i zamordowanie kilkudziesięciu obywateli hiszpańskich po zamachu stanu w Chile. Po blisko dwuletnim pobycie w areszcie domowym w Londynie, Pinochet został zwolniony ze względu na zły stan zdrowia i 3 marca 2000 roku wrócił do Chile.

Jorge Videla - generał argentyński, jeden z przywódców junty, która dokonała zamachu stanu w Argentynie w roku 1976. Miały tam miejsce masowe prześladowania i zbrodnie analogiczne do tych z Chile - stosowano tortury i zrzucano ludzi żywcem do oceanu.

Biała Księga - opracowana przez reżim Pinocheta, oczerniająca Salvadora Allende i przedstawiająca Pinocheta jako zbawcę narodu.