Artykuły

Wybuchnie skandal, czy też "Król Ubu" zatriumfuje? Na dwoje łódzka opinia wróżyła przed polską prapremierą opery buffo Krzysztofa Pendereckiego. Zza kulis dochodziły ekscytujące plotki, że Franciszek Byk-Starowieyski terroryzuje artystów, nakłania do obnażania ciał. A przecież oni nie są kulturystami, więc po co się tak odkrywać publicznie.

Scenograf nawymyślał łódzkim ar­tystkom od purytanek. Niech pa­ni sobie wyobrazi, że w pewnym momencie wytoczyło się zza kulis sta­do pań z ludu siedemnastowiecznego w biustonoszach! Zdumiewające jest to przywiązanie do bielizny. Wie pani, po czym Grecy poznawali barbarzyńców? Bo nie umieli czytać i pisać, i zawsze chodzili ubrani.

Do kompromisu doszło dzięki sztucznym akcesoriom, którymi opor­ni się wsparli, co ucieszyło właścicieli sex shopów, bo zwiększył się ruch w interesie. Ubica - Vita Nikołajenko z Sankt Petersburga, nie miała jednak zahamowań i przezroczysta szata ujawniała jej naturalne wdzięki.

Po odsłonięciu kurtyny, na co cze­kała z zapartym tchem widownia Te­atru Wielkiego miasta Łodzi - wprost nabita - ukazała się dynamiczna kompozycja ludzkich sylwetek o bujnych kształtach. Na tle skłębionych ciał (charakterystyczny wątek w twórczo­ści tego artysty) rozegrała się scena łóżkowa, akt erotyczny Ubu z Ubicą, dosadny i bardzo zabawny.

I tak od pierwszego momentu zo­staliśmy wprowadzeni w groteskowy świat, który przedstawił w swojej gło­śnej sztuce Alfred {#au#620}Jarry{/#}. Ona to stała się podnietą do stworzenia opery. Przy czym Penderecki podpisuje się pod "Królem Ubu" nie tylko jako kompozytor, ale i współautor (obok Jerzego Jarockiego) libretta.

Muzyka jest świadomym pasti­szem. Odwołuje się do doś­wiadczeń opery buffo XVIII i XIX wieku, a także współczesnych musi­cali. Kompozytor korzysta, oczywi­ście, tylko z inspiracji, aby wyrazić te różne style swoim własnym współ­czesnym językiem muzycznym, bar­dzo atrakcyjnym dla ucha. Zaskakuje bogactwem brzmień, dynamiką, emo­cjami.

"W słuchaniu ta muzyka wydaje się najprostsza, ale do wykonania jest najtrudniejsza - powiedział mi dyry­gent Antoni Wicherek. - Cały czas są ansamble. Wszyscy śpiewają na krzyż."

Niektóre melodie mają wręcz cha­rakter przebojów, że wspomnę o ryt­micznym, synkopowanym marszu, który jako motyw przewodni przewija się przez operę, czy też o arii carów.

"Król Ubu", napisany przez piętna­stolatka, narobił w końcu XIX wieku wiele hałasu. Nie tylko ze względu na słowo "gówno". Jarry dobrał się ostro do mentalności mieszczuchów; brzyd­kich skłonności, żądzy władzy, pazer­ności, lubieżności, nieobliczalności postępowania. Nie tylko król jest na­gi, ale i jego poddani.

W dodatku ta cała historia rządów w państwie Ubu (sama nazwa była smakowitym kąskiem; stała się źró­dłem wielu dowcipów w minionych czasach) została napisana w sposób nowatorski, dawała przedsmak nad­ciągającego surrealizmu.

Opera Pendereckiego prowokuje do zabawy w formę, z czego skorzy­stali w sposób bardzo udany insceni­zatorzy w Łodzi. Radość oglądania i słuchania rośnie, gdy scena po sce­nie komponuje się jako integralna ca­łość muzyczno-plastyczno-aktorska. Niby proste w formie, ale jakże wyra­finowane kostiumy, narzucają bohate­rom, a raczej antybohaterom, spo­sób poruszania się, określają wyrazi­ście kto jest kim.

Jak w surrealistycznym śnie przesu­wają się armia rosyjska i polska, boja­rzy, lud, szlachta, sędziowie, zarządcy finansowi, wszystkie stany. Akcja to­czy się wartko wokół malowniczego wzgórza, ulegającego na naszych oczach różnym przeistoczeniom.

Lech Majewski (wychowanek łódz­kiej szkoły filmowej, działający w Los Angeles) zadebiutował jako re­żyser operowy i dokonał przełomu. Śpiewacy wyzbyli się konwencjonal­nych gestów, banalnych operowych kroków i chwytów. Zasłużyli na po­chwałę nie tylko za interpretację wo­kalną, ale i za ekspresję aktorską. Znakomita była Ubica. "Po doświad­czeniach z Pendereckim, Carmen to będzie dla mnie małe piwo" - zawyro­kowała Vita Nikołajenko.

Współpraca scenografa z reżyserem nie przebiegała łatwo - jak mi opo­wiedzieli obaj panowie, po wielu ukłonach na scenie. "Naparzaliśmy się z Lechem podczas prób" - powiedział Starowieyski. "Kłóciliśmy się ciągle - przytaknął Majewski. - I nawet teraz się kłócimy o szczękę konia (imponu­jące zwierzę), która pięknie 'chodzi­ła', a Franek ją zlikwidował. Taka wspólna inscenizacja może się naro­dzić tylko ze starcia wielkich osobo­wości, które potrafią się jednak prze­niknąć" - zaopiniował rzeźbiarz Adam Myjak, który zadedykował swoją wy­stawę w foyer Pendereckiemu, ob­chodzącemu hucznie - artystycznie -sześćdziesiąte urodziny.