Artykuły

Ludwik Flaszen był współtwórcą doktryny teatralnej Teatru Laboratorium, autorem formuły "teatr ubogi" z 1962 r. W zespole pełnił funkcję, jak to określano "wewnętrznego krytyka" lub "wiecznego sceptyka".

Ludwik Flaszen urodził się 4 czerwca 1930 r. w Krakowie. Najmłodsze lata spędził w Czechowicach-Dziedzicach, Krakowie i Lwowie, skąd w drodze wywózek trafił do Republiki Maryjskiej w ZSRR. Do kraju powrócił w 1946 r., kształcił się na Wydziale Polonistycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zadebiutował w "Przekroju" w 1948 r. Był członkiem tzw. krakowskiej szkoły krytyków i autorem głośnego tekstu krytykującego socrealizm "Nowy Zoil, czyli o schematyzmie", który wygłosił podczas zebrania Sekcji Prozy Związku Literatów Polskich w 1951 r. Jego debiutancka książka "Głowa i mur", w której znalazły się recenzje i artykuły z lat 1951-57 po wydrukowaniu została oddana na przemiał. Część z umieszczonych tam tekstów znalazła się w zbiorze "Cyrograf" (1971).

Flaszen w latach 1951-56 pracował w tygodniku "Życie Literackie", prowadził rubrykę "Z notatnika szalonego recenzenta". Publikował też w "Nowej Kulturze" i "Przeglądzie Kulturalnym". Z "Życia Literackiego" został zwolniony w 1956 r. Wcześniej trafił do krakowskiego Teatru im. Juliusza Słowackiego, gdzie później został kierownikiem literackim. W 1957 r. w miejsce Sławomira Mrożka został recenzentem w dzienniku "Echo Krakowa". W związku ze "zjadliwym tonem" bywał w krakowskim środowisku teatralnym nazywany "Robespierre'em". W 1958 r. wyjechał na miesiąc do Paryża na stypendium Ministerstwa Kultury i Sztuki, pod koniec roku wspólnie z Kazimierzem Wyką i Jerzym Lovellem został uhonorowany nagrodą "Życia Literackiego".

Rok później Flaszen dostał propozycję kierowanie Teatrem 13 Rzędów w Opolu, późniejszym Teatrem Laboratorium, który od 1965 r. działał we Wrocławiu. On zaś zaproponował tę funkcję Jerzemu Grotowskiemu, którego wówczas znał jedynie z tekstów i spektakli. Grotowski tak później opisywał to wydarzenie: "Ludwik pisywał bardzo krytycznie o mnie jako o reżyserze i właśnie Ludwik dostał propozycję objęcia dyrekcji w Opolu i scedował tę propozycję na mnie mówiąc: +Pan będzie dyrektorem i reżyserem, a ja będę głównym Pana współpracownikiem+ - nie byliśmy wtedy jeszcze nawet na +ty+".

Jak podkreślał w ich współpracy "uderzająca, ożywcza rola (Flaszena) polegała na tym, by być advocatus diaboli. Erupcyjność i rozwichrzenie, zwłaszcza w pierwszych latach (...) były moją domeną, a Ludwik przez swój spokojny, precyzyjny krytycyzm pozwalał mi na pełniejszą i krytycyzmowi obiektywizację tego, co szło ze źródeł, na taką formułowalność, że to mogło bronić się i filtrować jako konsystentne. Tutaj mówię o wewnętrznej między nami, tej nieznanej ludziom, bo jest przecież wiele b[ardzo] ważnych elementów tej współpracy znanych czy oczywistych".

Flaszen był współtwórcą doktryny teatralnej Teatru Laboratorium, autorem formuły "teatr ubogi" z 1962 r. W zespole pełnił funkcję, jak to określano "wewnętrznego krytyka" lub "wiecznego sceptyka". Pisał komentarze do przedstawień publikowane w biuletynie zespołu "Materiały - Dyskusje", zebrane później w tomach "Teatr skazany na magię" i "Misterium zgrozy i urzeczenia. Przedstawienia Jerzego Grotowskiego i Teatru Laboratorium", teksty o charakterze syntez oraz poświęcone sztuce aktorskiej.

W drugiej połowie lat 60. zajął się prowadzeniem seminariów teoretycznych dla obcokrajowców, w latach 70. został "aktorem-animatorem". W grudniu 1980 r. objął funkcję zastępcy dyrektora Teatru Laboratorium. Po jego samorozwiązaniu w 1984 r. zamieszkał na stałe w Paryżu. Prowadził staże, współpracował z ośrodkami teatralnymi, brał udział w konferencjach naukowych. Zajął się także reżyserią. W 1989 r. w Theatre La Chamaille w Nantes zrealizował we współpracy z Claudine Hunault spektakl "Le Reveurs" ("Marzyciele"). Napisał do niego także scenariusz i wystąpił jako aktor. W następnych latach współpracował również z teatrami włoskimi, zaś w kraju jego debiutem reżyserskim były "Biesy albo mały Plutarch żywotów nieudanych" na podstawie Fiodora Dostojewskiego w Starym Teatrze w Krakowie w 1995 r.

Flaszen był także tłumaczem, przede wszystkim z języka rosyjskiego. Jako pierwszy w Polsce przełożył teksty Michała Bachtina czy fragmenty "Problemów poetyki" Dostojewskiego. Z francuskiego przetłumaczył również teksty Jerzego Grotowskiego m.in. "Wschód - Zachód". Jest także autorem książki "Grotowski & Company" przełożonej na kilka języków. Wspólnie z Carlą Pollastrelli i Renatą Molinari zredagował też antologię "Il Teatr Laboratorium di Jerzy Grotowski (1959-1969). Testi e materiali di Jerzy Grotowski e Ludwik Flaszen con uno scritto di Eugenio Barba". Otrzymał wiele wyróżnień min. Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej oraz Złoty Medal "Zasłużony Kulturze Gloria Artis". Został także uhonorowany doktoratem honoris causa Uniwersytetu w Turynie. Ludwik Flaszen zmarł 24 października w wieku 90 lat w Paryżu.