Scenografia ucieka z teatru
Polska scenografia wypada niespodziewanie nowocześnie na tle krajów, gdzie ciągle przerabia się lekcje zadane przez Kantora czy Szajnę w latach 70. Można się było o tym przekonać na zakończonym właśnie Praskim Quadriennale - pisze Joanna Derkaczew w Gazecie Wyborczej.
Gdyby oceniać stan polskiej scenografii na podstawie ekspozycji przygotowanej na 11. edycję Międzynarodowej Konkursowej Wystawy Scenografii i Architektury Teatralnej (Praskiego Quadriennale), trzeba by przyznać, że jesteśmy w tej dziedzinie gigantami i przyszłością świata. Gdyby wziąć pod uwagę rzeczywistość, okazałoby się, że w tym peanie nie ma aż tak wiele przesady. Nasz pawilon - ogromna, jaskraworóżowa wieża z pleksi zbudowana przez Mirka Kaczmarka na konturze Polski - górował nad pozostałymi ekspozycjami nie tylko wysokością, ale też nowoczesnością i spójnością koncepcji. Projekcje wyświetlane wewnątrz pod hasłem "Rzeczywistość transformacji, transformacja rzeczywistości" pokazywały teatr odnajdujący się w przestrzeniach fabryk, magazynów ("Dybuk" Krzysztofa Warlikowskiego), stoczni ("H." Jana Klaty" - na zdjęciu), a przede wszystkim - w nowej sytuacji społecznej Polski.
Co innego pozostali goście praskiego konkursu. Spośród 60 krajów ponad połowa przerabia nadal lekcje, jakie jeszcze w latach 70. zadali światu Tadeusz Kantor czy Józef Szajna, później zaś Jerzy Grzegorzewski czy Leszek Mądzik. Teatr plastyczny, który w ich przypadku był teatrem autorskim, przez lata stał się konwencją powielaną i przetwarzaną przez narodowe estetyki. Kalekie, zakurzone przedmioty wydobyte z magazynów pamięci, przerażające kolaże, rozprute machiny teatralne, wśród których aktor staje się znakiem plastycznym... Scenografie polskich twórców pełne były metafor, odwoływały się do ich najbardziej osobistych doświadczeń (lat dzieciństwa w wielokulturowym miasteczku, obozu koncentracyjnego). Dziś mają swoje klony rozsiane po scenach Hiszpanii, Rosji, Szwecji czy Izraela. Także wielkie malarsko-rzeźbiarskie dekoracje w stylu naszej szkoły krakowskiej (np. Andrzeja Kreuz-Majewskiego) na Quadriennale przewijały się przez setki makiet, szkiców, wizualizacji.
Jedynie kilka stoisk wyłamało się z tego nurtu. Niemcy w swoim pawilonie - kartonowym pudle pokazali zdjęcia typowe dla ich estetyki teatralnej. Najważniejszym elementem scenograficznym jest w nim ciało aktora - obnażane światłem, wciskane między białe płyty pleksi, obryzgane krwią, rozłożone na tandetnych meblach współczesnych "strasznych mieszczan". Słowacja przyciągała wzrok siatkami światłowodów bijącymi z projektów Borisa Kudlicki, Węgry zmieniły swój pawilon w ideologiczny bunkier z bramkami, alarmem, urządzeniem do pobierania odcisków palców. Łotwa promowała się magicznym teatrem Alvisa Hermanisa, Hong-Kong zmienił swoją ekspozycję w supermarket z tysiącami półeczek i gadżetów.
Praska wystawa w Pałacu Przemysłowym dobrze oddaje panujące na świecie trendy. Z jednej strony dość tandetna dekoracyjność, etnokicz, kolażowa plastyczność. Z drugiej - coraz więcej artystów odchodzi w ogóle od dekoracji. Ich działania to raczej zarządzanie przestrzenią. Dominuje tu minimalizm, tendencja do maksymalnego wyeksponowania ciała aktora. Czasem najważniejsze staje się po prostu zapewnienie aktorowi bezpieczeństwa w postindustralnej hali.
W Polsce wyraźna jest tendencja do ucieczki z tradycyjnych budynków teatralnych z rampą i pluszowymi fotelami. W Legnicy będzie to ucieczka na szemrane osiedle Piekary czy Zakaczawie. W Warszawie "sceną innych" było przez kilka lat Le Madame, klub freaków i poszukiwaczy nowości. Wiele miejsc zaadaptowanych na potrzeby teatru staje się ośrodkami życia kulturalnego w swoim otoczeniu i zdobywa uznanie speców od designu, jak np. Łaźnia Nowa w Nowej Hucie osadzona w budynku technikum samochodowego. Scenografia i architektura teatralna zaczynają rezygnować z funkcji artystycznych na rzecz społecznych i kulturotwórczych.
XI Międzynarodowa Konkursowa Wystawa Scenografii i Architektury Teatralnej, Praskie Quadriennale, 14-24 czerwca
