Wlk. Brytania. Kantor na paczce chipsów
Brytyjska firma Tyrrells umieściła zdjęcie ze słynnego "Panoramicznego happeningu morskiego" Tadeusza Kantora na opakowaniu produkowanych przez siebie chipsów. "Lekko solone solą morską" - zachwala swój produkt. - To profanacja - oburzają się spadkobiercy wybitnego artysty.
Tyrrells sprzedaje swoje chipsy wyłącznie w sklepach ze zdrową żywnością. Na opakowaniu elegancko ubrany mężczyzna stoi na schodach wśród morskich fal w pozie dyrygenta, obserwowany przez ludzi zgromadzonych na plaży - to słynne zdjęcie zrobione przez Eustachego Kossakowskiego podczas spektaklu "Koncert morski", będącego pierwszą częścią "Panoramicznego happeningu morskiego" Tadeusza Kantora. Krakowski artysta zrealizował go pod koniec sierpnia 1967 roku w Łazach koło Osiek w ramach V Pleneru Koszalińskiego. 1967 rok to szczyt zainteresowań happeningiem w Polsce. "Dyrygent we fraku, przodem zwrócony do fal, a tyłem do widowni - dyrygował koncertem fal, w który włączył się, zgodnie z partyturą warkot silnika zbliżającego się traktora i hałas przejeżdżających między publicznością motocykli, a potem gwizd syreny motorówki ratowniczej. Dyrygent obraca się ku audytorium, z wielkiego wiadra zaczyna obrzucać słuchaczy zdechłymi rybami, metodycznie, potem z rosnącą furią, nagle zdejmuje frak i trzymając za końce rękawów z połami opadającymi w dół, zasłania się i tak już zostaje" - opisywała przebieg happeningu Bożena Kowalska w książce "Polska awangarda malarska". Dziś to kanon polskiej sztuki XX wieku.
Producentowi chipsów najprawdopodobniej spodobało się powiązanie hasła reklamowego "Lekko solone solą morską" z uchwyconym w artystycznym zdjęciu motywem dyrygowania falami. Fotografię z przedstawienia Kantora na opakowaniu chipsów zobaczyła w Anglii znajoma córki Tadeusza Kantora. Wysłała jej natychmiast zdjęcie. - Kantor był elitarnym artystą i nie ma potrzeby go w ten sposób pauperyzować - nie kryje oburzenia Dorota Krakowska, córka wybitnego krakowskiego artysty. - To była przecież cała akcja intelektualna, która do dziś niesie w sobie tę intelektualną moc. Takie zdjęcie na opakowaniu, wykadrowane zresztą z większej całości, nic kupującym nie mówi - zaznacza córka artysty. Podkreśla, że razem z wdową po zmarłym przed 17 laty artyście jako spadkobierczynie konsekwentnie odmawiają zgody na komercyjne wykorzystanie twórczości Kantora. - Ojciec z pewnością sam nigdy też by się na to nie zgodził - mówi z naciskiem, dodając, że Tyrrells nie zwracał się do nich w sprawie reklamy.
To niestosowne działanie - ocenia umieszczenie zdjęcia z happeningu na opakowaniu chipsów Natalia Zarzecka, szefowa krakowskiego Ośrodka Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora "Cricoteka" w Krakowie. - Kto choć trochę zna sztukę Kantora, wie, że ma się ona nijak do jakiejkolwiek reklamy i nie wyobrażam sobie, by wykorzystywano ją w celach komercyjnych. Sami nawet ograniczamy swoją akcję promocyjną do bardzo skromnych działań. Nie używamy żadnych gadżetów - podkreśla.
W jaki sposób brytyjska firma zdobyła zdjęcie? Na odpowiedź czekaliśmy kilka dni. Wczoraj odpisała nam Julie Lewis odpowiedzialna za marketing w firmie Tyrrells: - Osoba odpowiedzialna za tę kwestię jest w tej chwili na wakacjach. Jak tylko wróci, udzielimy odpowiedzi.
