Artykuły

O VII Festiwalu Dialogu Czterch Kultur w Łodzi pisze Michał Lenarciński w Polsce Dzienniku Łódzkim.

Festiwal Dialogu Czterech Kultur w Łodzi przeszedł już do historii. A wraz z nim teatrologiczne sesje, prelekcje, wykłady, retrospektywy, projekcje filmowe i wideo, jam sessions, nawet jeden plenerowy koncert. Do Łodzi najwięcej gości przyjechało z Krakowa, ale gościliśmy też teatry z niemieckiego obszaru językowego i grupę performerów z Izraela.

Ostatnie dwa dni poświęcone były w dużej części twórczości mało znanego w Polsce niemieckiego dramaturga Heinera Muellera (cykle wykładów i projekcji wideo oraz prezentacje jego "HamletaMaszyny" w wersji cyfrowej i na żywo).

Teatr jednak to przede wszystkim żywy plan. Nawet najdoskonalszy zapis magnetyczny czy cyfrowy musi ustąpić pierwszeństwa kontaktowi tu i teraz. Organizatorzy festiwalu zapewnili ten kontakt, sprowadzając troje aktorów z Deutsches Theater w Berlinie, w których wykonaniu obejrzeliśmy "HamletaMaszynę" w reżyserii Dimitra Gotscheffa.

Odbiór spektaklu granego w obcym języku nie jest łatwy, zwłaszcza gdy języka się nie zna. W pokonaniu bariery pomagają wyświetlane napisy, ale już inscenizacyjny przekaz żadnymi protezami wspierać się nie musi: jest zrozumiały wszędzie, gdzie ludzie posługują się podobnym kodem kulturowym. Co najlepszego zostało mi po obejrzeniu spektaklu? Paradoksalnie właśnie warstwa słowna. Tekst Muellera, będący syntetyczną analizą interpretacyjną szekspirowskiego "Hamleta", podany z punktu widzenia jego bohatera, ale zarazem zdystansowany przez mądrość i głupotę następujących po sobie epok, momentami zdaje się porażający. Ale też nic w tym nadzwyczaj odkrywczego, że kolejne pokolenia niewolników wylewają krokodyle łzy na pogrzebach "elit". Że kolejni bohaterowie przegrywają spory o sprawiedliwość, że jednostka - a więc najwyższa wartość - ginie najłatwiej, słaba i silna zarazem zwątpieniem.

Ponieważ każda epoka ma swojego Hamleta, Hamlet staje się maszyną. Do poszukiwania prawdy, nieszczęścia, bluźnierstw, miłości... Momentami w tekście Muellera pobrzmiewają idee brechtowskie, całość silnie naznaczona jest nowym brutalizmem. To z jego zainteresowań wychodząc, Mueller ułożył swój teatralny scenariusz.

Reżyserujący "HamletaMaszynę" Dimiter Gotscheff nie myślał o inscenizacji, sądząc, że tekst wystawiony w manierze teatru postdramatycznego silniej będzie oddziaływał niż grany - powiedzmy - tradycyjnie. Nie przekonał mnie do swej racji, a może po prostu aktor grający Hamleta - Dimiter Gotscheff - był zmęczony, za mało przekonujący albo za słaby? Pomyślałem sobie, że gdyby ten sam tekst zagrał Tadeusz Łomnicki, wrażenie byłoby zupełnie inne. Zapoznanie się z owianym legendą tekstem w oryginalnym, niemieckim wykonaniu należy zaliczyć do zbioru teatralnych doświadczeń.

Bezpośrednio po "HamlecieMaszynie" oglądałem pokaz performerów z Izraela Public Movement, zatytułowany "Also Thus!". Jakież naiwne i dziecinne wydały się ich działania w kontekście siły tekstu Muellera. Gromadka młodzieży przybranej w białe ubranka prezentuje wspólnotę, z której raz po raz ktoś się wyradza i staje się katem albo ofiarą. Młodzi artyści pokazują, że ludzie giną w bójkach, w samochodowych wypadkach i zamachach, że wokół pełno jest przemocy, która rani najczystsze serca, dusze i intencje, a zło bywa że podróżuje czarną limuzyną, jest piękne i nigdy nie umiera. Trudno się z performerami nie zgodzić. Tak samo, jak głupio byłoby negować prawdę, że kiedy pada, jest mokro. Naiwne obrazki, wyczerpujące sens w dziesięć minut, rozciągnięto do prawie minut czterdziestu. I nic z tego nie wynikło. O wiele większe wrażenie wywarło na mnie zdanie umieszczone w katalogu festiwalu i opisujące zespół Public Movement: "Wyrafinowany język artystyczny [zespołu - przyp. l] (...) obnaża uniwersalne struktury władzy". To dopiero umiejętność!