Na początku było słowo
Zawsze lubiłam "Powszechny" i myślę, że nie była mu nigdy potrzebna przewrotna reklama, o jakiej marzył Zygmunt Hübner: "Zamienię Fiata 126p Diesla na dwa bilety do teatru". O nie zawsze było tu trudno. A tak na marginiesie - dziwią mnie narzekania na brak zainteresowań przybytkiem Melpomeny. Na dobre przedstawienia wciąż nie można się dopchać. Kiedyś na Lot nad kukułczym gniazdem... Pamiętam, jak po kilku podejściach, nie zdobywszy biletu, skorzystałam z nieuwagi biletera i weszłam na gapę. Dziś na Hemara chciałam numer powtórzyć, cóż, nie miałam już tej buńczucznej odwagi co naście lat temu.
Zastanawiam się, co mnie tak fascynowało w inscenizacjach "Powszechnego". Lubię w teatrze nowatorskie poszukiwania, nawet dziwactwa. "Powszechny" w swoich formach artystycznych nie był - nie mówię jest, bo zamknął się pewien etap tego, teatru, który wypełnił dyrektor Zygmunt Hübner - teatrem awangardowym. Na pewno. Bazował na literaturze, na słowie, i to słowie czytelnym w swej treści i przesłaniu. W stosunku do pewnych tendencji w teatrze awangardowym, w którym słowo stanowi jeden z elementów, wcale nie najważniejszych, teatr literacki jest tradycyjny. Tak to się przynajmniej określa. Hübner sam używał tego terminu, chociaż się z nim kłócił. Teatr literacki - pisał - nie musi być z natury rzeczy tradycyjny. - Jego inscenizacja Medei to chyba argument. Więcej, powątpiewał, by teatr przyszłości był teatrem nieliterackim I tu podpierał się Peterem Steinem, twierdzącym, że istotą teatru europejskiego jest słowo. Ale gdy spytałam Hübnera, czy mimo wszystko nie pociąga Go wizja przedstawienia całkowicie rewolucyjnego w swej formie, tak nowatorskiego, że można by go uznać za przewrót w teatrze, odpowiedział ciut melancholijnie: Nasza praca to wieczne niespełnienie.
Może to poczucie niespełnienia, niemożności wypowiedzenia się do końca sprawiło, że reżyserował, grał w filmie, teatrze, telewizji, wykładał. I wciąż jakby czuł się niedoceniony. Gorzko odnotował na temat perfekcji: "Kto ma dziś na to czas? Kto ma czas, aby ją ocenić? Perfekcji dziś się nie nosi - wyszła z mody (...). Przykro wyznać, ale i zwykła rzetelność warsztatowa nie ma większej wartości. Najcenniejszy jest sukces głośny, natychmiastowy, zrodzony w chwili natchnienia. Ludzie to kupią".
A mimo to rzetelność rzemiosła aktorskiego i reżyserskiego, dążność do perfekcji warsztatowej stały się w "Powszechnym" kanonem. Efekty? Widoczne. Nie zapomina się takich przedstawień, jak Sprawa Dantona, Lot nad kukułczym gniazdem, Noc trybad, Z życia glist, Muzyka - Radwan, Baal, Garderobiany. Trudno, by nie utkwiły w pamięci kreacje tworzone przez Pszoniaka, Dałkowską, Annę Seniuk, Władysława Kowalskiego, Pieczkę, Piotra Machalicę czy Zapasiewicza.
Bodajże w 76 roku "Powszechny" wystawił poetycko-dramatyczną suitę Mirona Białoszewskiego Teatr osobny - donosy rzeczywistości. Ta nazwa - donosy rzeczywistości - wydaje mi się, wspaniale przylega do teatru, jaki tworzył Hübner, przystaje do charakteru jego propozycji scenicznych. To znaczy - nie mam tu na myśli li tylko podpatrywania rzeczywistości. Sztuki wybawiane w "Powszechnym" podejmowały węzłowe problemy, nie tylko podpatrując rzeczywistość, ale się z nią boksując, "biorąc byka za rogi" - jak to określał Hübner. Dotrzymywały kroku potrzebom publiczności - a może i wyprzedzały je. Stąd chyba wybór repertuaru współczesnego. Szeroko rozumianego - ale współczesnego.
Zygmunt Hübner był artystą wysoce samoświadomym, zdyscyplinowanym, nieemocjonalnym, ale wyrachowanym intelektualnie. I taki tworzył swój teatr - skromnie operujący środkami ekspresji, powściągliwy, "z myślą". Ale - jakby na przekór - pragnął owe emocje wzbudzać. "Zachwyt, wzruszenie, zadumna, nawet oburzenie - pisał - tylko w nich żyje dzieło sztuki, tylko one są świadectwem artysty i tytułem do tego tytułu". Więc - nie rozumiem - skąd to Jego poczucie niespełnienia?
