Artykuły

NA wiele lat przed ukazaniem się w księgarniach powieści Michaiła Bułhakowa: "Mistrz i Małgorzata" - krążyła legenda na temat autora i samego dzieła. Niespełna pięćdziesięcioletni Bułhakow zmarł w roku 1940. Właściwie do końca swego życia pracował nad ostatecznym kształtem tego dzieła. Powieść (początkowo cokolwiek skrócona) ukazała ponad ćwierć wieku autora, który miał więcej szczęścia u czytelników i widzów niż u profesjonalnych krytyków.

"Mistrz i Małgorzata" posiada głębokie treści refleksyjno-filozoficzne przenikające się z wątkami ostrej satyry społecznej, wymierzonej również w środowisko, które przyczyniło się do wielu niedoli autora. Powieść zawiera więc i pewne cechy aktu zemsty a także elementy przestrogi. Wątki filozoficzne owiane aurą baśni, a także biblijnej przypowieści kojarzące się z postaciami i wydarzeniami z Nowego Testamentu, niejednokrotnie wsparte są drapieżnie realistycznymi opisami, wyostrzonym szyderstwem. Piękno tej dziwnej powieści bierze się przede wszystkim ze specyficznie refleksyjnej postawy autora. Książka napisana została przez człowieka, który już umie patrzeć z dystansu. Z dystansu również i na własną niedolę.

Bogaty tekst, a także fama poprzedzająca ukazanie się książkowego wydania "Mistrza i Małgorzaty" - sprawiły, że niejednokrotnie podejmowano się przenoszenia tego dzieła na scenę, a nawet na ekran. Ostatnio tłumy entuzjastów szturmowały widownię Teatru Współczesnego.

Maciej Englert, korzystając z przekładu Ireny Lewandowskiej i Witolda Dąbrowskiego dokonał kolejnej adaptacji powieści Bułhakowa i wystawił ją na scenie Teatru przy ul. Mokotowskiej w Warszawie we własnej reżyserii.

JEST to niewątpliwie udanaadaptacja. Wytłumia ona to, co dla ludzi teatru tak ponętne! - atmosferę malowniczej niezwykłości dla wyeksponowania wartości słowa, ale wydobycia zawartych w tekście treści filozoficznych. Marek Bargiełowski (Mistrz), Krzysztof Wakuliński (Woland), Wiesław Michnikowski - stwarzają postaci niebanalne i jednocześnie ich aktorstwo nie jest agresywne. Nawzajem uzupełniają się i wzbogacają w artystycznym wyrazie. Zwraca uwagę skontrastowanie postaci Jeszuy Ha - Nocri (wystąpił w tej rol Piotr Wysocki) i Piłata, którego zagrał gościnnie Mariusz Dmochowski. Subtelny, trochę wyciszony Jeszua i mocny a przy tym zmagający się ze sobą, ze swoim sumieniem Piłat, zostali przekonywująco wyeksponowani, już choćby przez odmienność metod aktorskich i wykorzystaniu trafnych różnic psychofizycznych tych artystów.

Adaptacja zachowująca ponad czterdzieści osób nie licząc postaci stanowiących tło, musi działać przytłaczająco na widownię. Bułhakow zanotował w "Mistrzu i Małgorzacie" tyle scen, tyle typów, ze trudno je pominąć, ale jednak trzeba. Inaczej, główny wątek myślowy zbyt się wije, przenika z innymi.

W roli Małgorzaty wystąpiła Jolanta Piętek. Ładna i niewątpliwie zdolna aktorka świetnie ożywia swoją postacią sceniczną akcję, czy raczej doznania widzów. Jednak dla pogłębienia wyrazu przedstawienia, zgodnego z intencją adaptatora, należałoby, moim zdaniem, czołową rolę kobiecą powierzyć bardziej doświadczonej aktorce. By wręcz nie powiedzieć: Marcie Lipińskiej, która świetnie wystąpiła w drobnej roli Annuszki. W tym wypadku intencje reżysera Macieja Englerta rozbiegają się z intencjami Macieja Englerta - adaptatora.

Mimo, iż spektakl trwa ogromnie długo - w ciasnej, dusznej sali, widzowie do końca dzielnie trwają i oklaskują owacyjnie reżysera, wykonawców a przede wszystkim Michaiła Bułhakowa. Oby więcej tego rodzaju pomysłów repertuarowych.

Trzeba jeszcze wymienić scenografa Ewę Starowieyską i kompozytora Zygmunta Koniecznego. Bezpretensjonalna, ogromnie powściągliwa scenografia dobrze organizuje akcję tego bardzo trudnego spektaklu. Muzyka jednak o wiele lepiej towarzyszy przedstawieniu, dyskretnie, w innym wymiarze dopowiada go. Scenografii brakuje subtelniejszego wyważenia barw, które by - jak muzyka Koniecznego - wzbogacało przedstawienie.